Esther is al weer vroeg op de been in de bediening. Ze laat in niets merken dat ik met haar heb gedanst. Enfin, ik heb sokken gekocht, want het is al een poosje kouder dan ik had gedacht, verwacht. We koersen noordwaarts door schitterend landschap van kleurrijke heuvels. Dan is er een dorp met een hoog gelegen witte kerk, een vuilniscontainer met een door ziekte tam geworden bonte kraai; een klooster met twee Fransiscaner monniken en sauna en tot slot het grootse kasteel, met kantelen als guirlandes, voormalig onderkomen ( niet de enige) van Bethlen Gabor, de Willem van Oranje van de Hongaren. Al verder rijdend richting Reghin en uiteindelijk Bistrita vallen ons de bruiloftsstoeten op. In Bistrita, een stad met de grootte van Gouda, staan bruidsparen en hun gevolg( familie , vrienden) in rijen te wachten op die beurt, dat zij door priesters hun huwelijk krijgen ingezegend. Een continue bedrijf. Restaurants doen goede zaken. Het restaurant van ons hotel is ook in beslag genomen door zo’n party. Ik neem er een kijkje als de polonaise wordt ingezet. De meest enthousiaste is een jongeman, die ik in m’ n diepste herken als gevoelsgenoot, maar voor familie, kerk en zich zelf de kastdeur nog niet durft open doen. Hij heeft wel zo’n nichterig,koket kuifje, maar dat zal beschouwd worden als jeugdig modern. Zijn moeder weet zwijgzaam uiteraard al lang beter.

ik vraag me overigens wel af hoeveel van deze verbintenissen hoe lang stand zullen houden? Trouw moet ook in Roemenië blijken.

Naast de naar verluid grootste oude kerk tussen Wenen en Istanbul wordt gegraven. Groene schermen onttrekken het archeologisch onderzoek aan het oog. Maar niet overal. We ontdekken een gat in de omheining en hebben zo zicht op hoopjes menselijke botten. Een jonge opgravingschef ontdekt ons en schreeuwt ons weg. Maar wij hebben al gezien en onze camera’s hebben al geklikt. Wat is er zo erg aan dat wij dankzij een niet door ons gemaakt gat in het scherm botten hebben gezien? Te snelle conclusies die we zullen doorgeven? Piëteit ? Of omdat het om botten van leden van de Saksische minderheid zal gaan, overigens eeuwen meerderheid in Brasov? Het laatste zou zo maar kunnen. Er wordt gegraven op het vroegere kerkhof van de centrale stadskerk van de Saksen. Transsylvanie kent een geschiedenis van volksverhuizingen, vestigingen van buiten, brute invallen. Oorspronkelijk woonden er de Daciers, die zich wellicht versmolten met de imperialistische Romeinen. En zo werd de basis gelegd voor naar verondersteld wordt het Roemeense volk. In de tiende eeuw kwamen de Magyaren uit het oosten, vonden ruimte in het zgn. Transdunabische bekken aan de binnenzijde van de als een gekromde elleboog het land instekende Karpaten, zij bleven er tot op de huidige dag, tot 1919 heersend. Hongaarse vorsten haalden boeren, landlieden uit het huidige Vlaanderen, Luxemburg, het Rijnland en meer typische zgn.Duitse gebieden, die zich vrij mochten vestigen tegen de Karpaten aan en een verdedigingstaak kregen tegen invallende volken als Mongolen en Tataren. Zij namen spraak, gewoonten en bouwwijzen mee en tot op vandaag lezen we hunherkomst nog af in de architectuur van hun dorpen en steden. Deze immigratie kwam al in de 12 e eeuw opgang. Waarom zij Saksen werden genoemd is redelijk onduidelijk. Zij bouwden ook de weerkeren, waarin de totale bevolking kon schuilen, inclusief voedsel en vee, bij de zoveelste inval van over de Karpaten. Brasov is zo’n van oorsprong bijna puur Duitse stad, Kronstadt geheten. Ons hotel , een van de oudste in het centrum, heet ook deftig Hotel Corona, is lang zo deftig niet meer, maar ademt nog vroeger, vooral communistisch vroeger. Zouden de botten van slachtoffers van dat afschuwelijke regime kunnen zijn? Niet waarschijnlijk.

Hoofdthema van onze reis is het unieke verschijnsel van de Saksische weerkerken. In Bazna, tussen Alba Julia en Medias, wachtte ons niet alleen de verrassing van weer zo’n parel van solide eenvoud, volkskunst en eeuwen van getrotseerde tijd, met de uitleg van een vriendelijke oude vrouw, een van de weinig overgeblevenen van de Duitstalige, Lutherse bevolking, maar ook de gastvrijheid van een copieus middagmaal. In het dorpshuis was de vorige avond uitbundig het huwelijk gevierd van een Roemeense jongen met z’n in Duitsland gevonden lief. Wij mochten genieten van de nog immer smakelijke restanten van heerlijk zelf bereid voedsel, evenals de ploeg die gecharterd was om zaal te kuisen en de keuken te ruimen. Of het nu om Roemenen of Hongaren gaat of de nog weinige Saksen, de gastvrijheid is spreekwoordelijk. Delen verhoogt de levensvreugde. Samen eten en vooral ook drinken en het liefst allebei tegelijk maakt het leven echt de moeite waard. In de katholieke liturgie staat niet voor niets de eucharistie centraal. Eucharistie betekent dankzegging, het is een dankbaarheidsritueel: de Eeuwige deelt z’n leven met ons, waardoor het de moeite van leven waard is. Jammer dat het nooit in een kring gevierd wordt, ieder stapt voor zich naar voren om individueel de ouwel te ontvangen en in meer verlichte gemeenschappen ook nog een slokje wijn. Bij protestanten heet het Laatste Avondmaal, maar de sfeer staat soms ver af van vreugde, dank en zeker van de oorsprong. In de vroege kerk was het onderdeel van het met elkaar delen van eten, leven, vrolijk vanwege geschonken gein door en in Christus, wiens leven en sterven uiteindelijk ritueel weer te binnen werd gebracht aan het eind van het liefdesmaal .In elk geval, wat is heerlijker dan samen het glas te heffen en op te scheppen , de smaakpapillen komen los met de tongen en omgekeerd. Niet alleen God ziet dat het goed is.

Als wij klimmen, dalen ze ons tegemoet: afgestudeerde studenten. Op hun hoofden baretten van dunne katoen, om hun schouders even zwarte lange toga’s en een sjaal om de nek in de kleur van hun faculteit van afstuderen. Op het hoofdplein aangekomen zien we honderden van deze gelukkige jongelui, met nog gelukkiger ouders, grootouders, broers, zussen, tantes en ooms. Theologen hebben een rose sjaaltje, wat niets zegt over hun geaardheid. Het is feest in Alba Julia, in meerdere opzichten, het zijn de stadsdagen, met tientallen kraampjes, optredens, vrij entree tot een museum en met huwelijksinzegeningen. Des avondspits een band en vuurwerk. Er is aan alle behoeften gedacht, er staan ook ecotoiletten. Alba Julia kent een hoog gelegen citadel, waar het zich afspeelt en waar de kathedraal staat, waar belangrijke vorsten begraven liggen. Zoals Bethlen Gabor, die voor de Hongaarse minderheid de betekenis heeft als Willem van Oranje voor ons. De Roemenen kunnen niet om hem en een paar andere vorsten van Hongaarse komaf heen, maar zouden hem het liefst ontkennen. Transsylvanie behoorde tot 1919 aan Hongarije, tot verdriet van officieel Roemenie. Eerlijk is eerlijk, Hongaren zijn geneigd om op hun beurt Roemenen een minderwaardiger plek in verleden en heden te geven. In elk geval werd het Ceausescuregime niet moe om Roemeense historie sterker te verheerlijken dan gerechtvaardigd en dat van de Hongaren weg te moffelen. Daarom overal aandacht voor Mihail Viteazu, die in de zestiende eeuw acht jaar belangrijk was. Ook in Alba Julia zit hij meer dan levensgroot in brons op z,n paard. In het historisch museum nog een opvallende vorm van ontkenning van het verleden. Met het einde van de Eerste Wereldoorlog stopt het abrupt. Niets over het interbellum, niets over W.O. 2, niets over de communistische tijd. Opeens een paar zalen met oude ansichten en lelijke schilderijen. Gedurende het Ceausescuregime  werd uit schaamte ook weinig aandacht besteed aan de voor Roemenië zwarte tijd van fascisme en keuze voor de As. Wel zalen vol met verheerlijking van de eind december 1989 geëxecuteerde ‘Conduttore’. Die zijn gelukkig weg en wie weet dat de nu afgestudeerde studenten geschiedenis het duistere verleden ook weer een plek weet te geven en ethnische motieven te elimineren. Ik mocht overigens van een knappe student even z,n toga aan en z,n baret op. Stond me niet onaardig, wat toga betreft wist ik dat al. Zwart staat me goed.

Communistische regimes hadden een hekel aan bezit. Dat wil zeggen aan dat van een ander, beter nog aan bezit in handen van een ander. Het huiveringwekkende goede boek van Jaap Scholten, Kameraad Baron, laat zien hoe gewelddadig, mensonterend die hekel was. Hunedoara wordt beheerst door het machtige kasteel, waaraan de naam en geschiedenis verbonden is van Hunyadi Janos, een vijftiende eeuws Hongaars vorst. Het is een bezoek en klim zeer waard. Maar het kasteel is leeg, niets is over van de ongetwijfeld rijke inrichting. Het zal lekker roven geweest zijn. Het Roemeense Communistische regime had ook nog een grondige hekel aan alles wat en

wie Hongaar(s) was.

Ik moet denken aan Angela. Angela ontvangt, ontvangt mannen, die haar betalen. Angela ontvangt mannen met koffie, bier en schnapps, Angela is jong, mooi, maar ook decent. Angela heeft een blokhut, met buitenwc, de blokhut is verwarmd als het moet en het kan er knus zijn. Vroeger zou je het een pleisterplaats noemen. In het stille, zeer beboste dal met z,n wild stromende rivier is Angela even een rustpunt en oplaadstation. Het dal staat vol acaciabomen, vol in bloei en daarom ook staat het dal vol bijenkorven. Heerlijke honing, acaciahoning. Deva, waar we gisteren aangekomen zijn, is grauw, troosteloos, vervallen grootstedelijk, met ons hotel als een parel van rust, heerlijk bed en zalig eten daartussen in, maar we gaan verder. Het is maar even een pleisterplaats, net als Angelo, die als zovelen hier kettingrookster. En dat mag ook nog overal.