Daar nestelt de pijlslang, legt haar eieren, broedt ze uit en koestert ze in de schaduw;                   ja, daar verzamelen zich gieren, de een bij de ander.

Jesaja 34: 15

Al de eerste keer dat mijn ouders mij meenamen naar Artis werd ik het meest getroffen door de gieren, van welke soort dan ook. Dat is nog steeds zo. Voer voor psychologen!                     Het liefst zou ik na m’n dood mijn lichaam hun veil willen geven, naar de Zuid-Amerikaanse indianentraditie in de Andes. Het zullen echter wel de wormen worden.                In de Bijbel behoren de gieren tot de onreine dieren. Ze zijn niet koosjer. En als zodanig treden ze op in Jesaja 34. Gieren zijn overigens zeer nuttig: het zijn aaseters.                

Tegenover de redding van Jeruzalem in hoofdstuk 33 staat de profetie van de ondergang van de krachten en machten die de vrede van het Godsrijk in de weg staan, samengebald in Edom. In bloedige beelden wordt de vernietiging ervan geschilderd. Edom zal plaatsmaken voor een wildpark, waarin doornstruiken en distels opschieten, jakhalzen en wilde honden rondspoken, gifslangen vrij spel hebben. En waar een gierenkolonie gehuisvest is. Het Wereld Natuurfonds zou er de vingers bij aflikken. Maar in de jesajaanse profetie is het teken van een onleefbare wereld. De Bijbel houdt er een eigen ecologie op na!      

In ons land komt af en toe een vale gier binnen dwalen. Zie hieronder. Andere bekende Europese gier is de lammergier.

                                         vale gier                                                                        lammergier

Toen Juda haar zag, hield hij haar voor een hoer,                                                                                     omdat zij haar aangezicht bedekt had.                                                                                                       En hij wendde zich tot haar aan de weg                                                                                                             en zei: Welaan, laat mij toch tot u komen,                                                                                                           want hij wist niet dat het zijn schoondochter was.                                                                                                    Daarop zei zij: Wat zult gij mij geven, wanneer gij tot mij komt?                                                                   En hij zei: Ik zal u ee geitenbokje van de kudde zenden.

Genesis 38: 15-17

Niemand heeft mooier een geit geschilderd dan Jan Mankes, te bewonderen in Museum Belvedere bij Heerenveen. Je zou er verliefd op worden! Geiten waren geliefde offerdieren in tabernakel en tempel. Eerder behandelden we de bok al als zondebok.         In het wonderlijke verhaal van Genesis 38 is een geitenbokje op bijzondere wijze een soort offerdier. Juda’s oudste zoon sterft zonder nageslacht. Naar gebruik met de tweede zoon dan de weduwe tot vrouw nemen en voor nageslacht zorgen. Het zgn. leviraatshuwelijk oftewel zwagerhuwelijk. Deze, Onan, voelt daar niets voor, want hij weet dat het eventuele nakroost nooit van hem zou zijn, hij zou slechts zaaddonor zijn. Zodra hij bij zijn schoonzus komt, verspilt hij zijn zaad op de aarde, staat er. Zo zijn we op onanie gekomen. Maar het zou net zo goed ‘ voor het zingen de kerk uitgaan’ geweest kunnen zijn. Ook Onan sterft. Juda vreest dat het met de volgende zoon de zelfde kant op zal gaan en stuurt Tamar, de vrouw van zijn oudste, Er, naar haar ouders. In de Bijbelse grondgedachte dreigt zo de toekomst van Juda, waaruit de Messias zou voortkomen, dood te lopen. Maar Tamar houdt daaraan vast en verzint een list. Juda is weduwnaar geworden en na de rouwtijd gaat hij naar een schaapscheerdersfeest – hij is wel toe aan een verzetje. Tamar weet dat, verkleedt zich als hoer en weet haar schoonvader te verleiden. Hij komt er later pas achter met wie hij zich verenigd had. De prijs was een geitenbokje, die hij later zou toezenden. Als onderpand gaf hij een ring. Als hij later dat bokje wil geven, wordt de hoer niet gevonden. Drie maanden later krijgt Juda het bericht dat zijn schoondochter hoererij had bedreven en daarna ook nog zwanger was geraakt. Juda ontsteekt in woede en wil haar verbranden. Zij stuurt dan de ring met een briefje dat ze zwanger is van de man die die ring had gegeven. Enfin, Juda erkent zijn fout en haar recht. Ze baart uiteindelijk een tweeling, waarvan de eerste de naam Perez krijgt, hetgeen ‘doorbraak’ betekent: de Messiaanse toekomst is weer open.                                          Als één verhaal duidelijk maakt dat de bijbel niet geschikt is voor een burgerlijk-christelijke seksuele ethiek, is het dit wel.

  Geitje van Jan Mankes                                                                                                                

De scepter zal van Juda niet wijken, noch de heersersstaf tussen zijn voeten,                                            totdat Silo komt en hem zullen de volkeren gehoorzaam zijn.                                                               Hij zal zijn ezel aan de wijnstok binden en het jong zijner ezelin aan de wingerd.

Genesis 49: 10-11

Een ezel spreekt tot de verbeelding vanwege z’n dubbelzinnige karakter. Enerzijds koppig, anderzijds dom. (Ofschoon wij vaak nog dommer zijn en in ons foute domme gedrag in herhaling vallen) Aan de ene kant eenzelvig, aan de andere kant zo vertederend dat elk kind het wil aaien en berijden. In Ossendrecht kende ik twee ezels die verzot waren op Fishermans Friends, hoe heter hoe beter. De ezelbaas nodigde me uit dat uit te proberen. Hij zei: ‘neem maar een flinke hand vol’. En ja wel ze waren zo gretig dat ik nog hun tanden voel aan mijn vingers. Het schuim liep hen uit de bek, maar het ging er in als koek. Nog even over die domheid: dat is onze interpretatie en het is zeer de vraag of die juist is. Sterker nog ze zijn juist erg intelligent en bovendien voorzichtig. In tegenstelling tot paarden zijn het geen vluchtdieren. Bij gevaar verstarren ze compleet, wat we terug zien in het verhaal van Bileam in Numeri. Heb je het vertrouwen gewonnen dan zijn zeer vriendelijk en volgzaam. Die spreekwoordelijke domheid komt uit o.a. de Grieks-Romeinse sagen, waarin de ezel met wellust en stupiditeit in verband wordt gebracht. Midas kreeg ezelsoren als symbool van z’n verstandelijke tekortkomingen omdat hij in een muzikale wedstrijd voor pan koos en niet voor Apollo, wat als een domme zet gezien werd. Ezelsoren horen bij de narrenkap.

De ezel is het dier van Juda; aan de wijnstok gebonden het symbool van het vrederijk. Davids zoon, wiens naam bol en vol staat van vrede, Salomo (shalom) houdt z’n intocht in Jeruzalem als koning op een ezel.                                                                                                                  Het is dan ook niet voor niets dat die ‘andere’ zoon van David, Messias Jezus – uit de stam van Juda – eveneens zijn intocht houdt op een ezelin, vergezeld van een veulen( Mattheus) of op een ezelsveulen (Lukas). En zo vervult hij de profetie ook van Zacharia.     Dus niet op een paard. Dat is voor koningen die uit zijn op brute macht, glamour en glitter alleen, op oorlog uit zijn, een paard is een oorlogsdier.                                                       Nee, op een ezel, dat dier dat hoort bij een vrederijk, gegrondvest op zachtmoedigheid en dienstbare menselijkheid. 

Theun de Winter, journalist, schrijver en dichter van het lied Terug naar de kust, richtte jaren geleden op Texel, waar hij woont een ezelvereniging op, die ezels opvangt, de edelgedachte promoot met als kern ‘eigenzinnigheid’.

      Giotto -Jezus op een ezel                                          Tafeltje dek je, ezeltje strek je

Laatste is uit sprookje van geer. Grimm: Tafeltje dek je, ezeltje strek je en knuppel uit de zak

                                                                                       Don Quichot op paard, Sancho Panza op ezel           Dik Trom op ezel – Hoofddorp

Daarna liet Noach een duif uit om te zien of de wateren afgenomen waren van de aardbodem.                            Doch de duif vond geen rustplaats voor het hol van haar voet                                                                     en keerde tot hem in de ark terug, omdat op de gehele aarde water was en hij stak zijn hand uit, greep haar en bracht haar tot zich in de ark.                                                                                             Toen wachtte hij nog zeven dagen en hij liet de duif weer uit de ark;                                                   tegen de avond kwam de duif bij hem                                                                                                               en zie, een vers olijfblad was in haar snavel.                                                                                             Hieraan bemerkte Noach dat de wateren afgenomen waren van de aarde.                                       Voorts wachtte hij nog zeven dagen en hij liet de duif uit,                                                                             en zij keerde niet weer tot hem terug.

Genesis 8: 8-12

In het verhaal van de zondvloed wordt de aarde als het ware gedoopt. Van ongerechtigheden moest ze worden gekuist, de verkeerde bestemming waarin ze verstrikt geraakt was gedelete. Door de dood heen weer tot nieuw leven, een nieuwe schepping! Een nieuwe kans voor mens en dier.                                                                                 Een duif wordt uitgezonden (na een raaf) om vast te stellen of die aarde weer schepping-klaar was, droge voeten kon leveren voor een hernieuwde poging tot menselijkheid en broederlijk en zusterlijk samenleven. De eerste keer vindt de duif geen plek om te rusten; na zeven dagen, een volle scheppingsweek, komt de vogel terug met een olijftak: symbool van een bestaan van vrede. Na een tweede scheppingsweek, een derde vlucht (driemaal is scheepsrecht en Bijbelsrecht) blijft ze: ze heeft vaste grond gevonden.

Als Jezus gedoopt wordt, waarin hij voor ons en voor ons uit door de dood tot ware leven komt, daalt de Geest neer in de gedaante van een duif. Jezus: vaste grond van ons behoud en dat van deze wereld anders.

In het Hebreeuws is duif jona, de naam van de profeet die eerst het water in moest – kopje onder gaan – om vervolgens aan Ninevé, steedse samenballing van hoe het niet moet, een nieuwe toekomst te profeteren.

De duif is de hoop op een aarde, waar het goed toeven is.

Er valt nog meer over de duif in de Bijbel te zeggen. Arme Israëlieten mochten een duif offeren i.p.v. een stuk vee. In het Hooglied wordt de schoonheid van het geliefde meisje vergeleken met duivenogen.

De duif komt voor in Israelische logo’s en van Simon Peres werd eens gezegd dat hij van havik duif werd. In de duivensport gaan miljoenen om. Ze worden gekocht en verkocht als voetballers op een eigen transfermarkt.

En God is mijn koning van oudsher                                                                                                             die in het midden der aarde verlossing bewerkt.

Gij zijt het die de zee hebt gekliefd door uw kracht,                                                                                 de koppen der draken in het water hebt verbrijzeld.

ps.74: 12-13

Wat een draconische maatregel inhoudt, voelt iedereen aan. De koude rillingen lopen bij voorbaat over de rug. Het komt van het Griekse drakon, inderdaad: draak. (Hebreeuws ‘tannim’)                                                                                                                                                                  In het Oude Testament een mythisch monster uit de oertijd, in het Nieuwe Testament een apocalyptische verschijning. In het OT is de grens tussen draak en slang niet scherp te trekken. De Leviathan is de specifieke benaming voor een zeemonster, in de Fenicische mythologie van het oude Kanaän bekend onder de naam Lotan, een slang. Thomas Hobbes schreef in 1651 een boek met de titel Leviathan. In Ezechiël wordt de Farao van Egypte de ‘grote zeedraak’ genoemd. Rahab is ook zo’n naam voor een zeemonster en in Jesaja 30 en ps.87 als naam gebruikt voor Egypte.                                           De mythe is een politieke realiteit. De draken staan zowel in het OT als in het NT voor al die machten die Gods plan met de wereld, zijn bedoeling met de schepping – leefruimte van vrede en recht – voorkomen en vernietigen willen.                                                                            (‘Het in den beginne’ in Genesis 1 mag gelezen worden als: in beginsel, de hoofdzaak is; schepping is bevrijding van de aarde uit de verwoestende chaos)                                                        Alle dictaturen zijn draken en als zodanig verwant aan de slang in het paradijs.                                 Gods koningschap houdt in dat de draak z’n kop verliest, de slang vermorzeld wordt.         Zo mogen wij in zijn Naam waar nodig en mogelijk draconische maatregelen weerstaan.   Daarin zijn wij in zijn beeld en naar zijn gelijkenis mede-scheppers.

Ook zei David: De Ene die mij heeft gered uit de klauwen van leeuw en beer,                                                           Hij zal mij ook redden uit de hand van deze Filistijn

1 Samuël 17: 37

Hoe zijn we ertoe gekomen om van een beer een knuffeldier te maken? Vanwege z’n uiterlijk van lobbes en zachte vacht? Of juist om angsten te bezweren?                                           Een beer behoort tot de gevaarlijkste en meest onberekenbare roofdieren. De meeste beren zijn omnivoren en kunnen voor een korte periode enorme snelheden bereiken.     In de Bijbel is het in elk geval geen troeteldier. In de Spreuken wordt een goddeloze – en dat is iemand die onrecht doet – met een beer vergeleken.                                                                                                    En in 1 Samuël 17 is het Goliath, die er mee vergeleken wordt. Een reus van een man, die al heel lang het volk Israël tart, uitdaagt, schoffeert en niemand doet er iets tegen, zelfs koning Saul niet.                                                                                                                                           Dan dient zich een jong ventje aan, die het niet langer kan aanzien. David. Maar moet hij, kan hij…?      Als herdersjongen had hij het al tegen leeuwen en beren opgenomen.                                             We kennen de afloop. Hij velt Goliath.                                                                                                   Messias Jezus, zoon van David genoemd, kwam om dat wat als Goliath het ware leven, de ware menselijkheid bedreigt, uit te schakelen. En in zijn naam en geest mogen ook wij ‘leeuwen en beren’ op onze weg ‘te lijf gaan’.                                                                                             In het ‘koninkrijkGods-visioen’ van Jesaja 11 zullen koe en berin probleemloos in één weiland samen zijn. 

Tot slot: pasgeboren beertjes zijn heel klein (tot 700 gram), onbehaard en hulpeloos. Een berin die van haar jongen is beroofd is ontroostbaar en verbitterd. Dat komt als beeld in de Bijbel ook een paar maal voor, zoals in 2 Sam.17:8. Aristoteles schreef dat de moeder de vormloze jongen ‘ in vorm likte’. Daaraan danken we de uitdrukking ‘een ongelikte beer’.

zoals een arend zijn broedsel wekt, over zijn jong heen en weer wervelt,                                           zijn vleugels uitspreidt, het opneemt,                                                                                                         het draagt op zijn wieken,                                                                                                                             zo leidde hem alleen de Ene,                                                                                                                               en geen vreemde godheid stond hem terzijde

Deuteronomium 32:11

De zeearend is definitief terug in ons land, broedt op verschillende plekken. Door zijn spanwijdte van twee meter niet voor niets ‘vliegende deur’ genoemd. Ook de visarend valt te spotten. Alle arenden zijn majestueus en daarom niet voor niets het wapen van menig vorstenhuis. En dan heten ze adelaar. Ook in de Bijbel is dat al te vinden: in Ezechiël 17 worden de koningen van Juda vergeleken met trotse arenden. Onlangs hoorde ik een preek over bovenstaande tekst en de voorganger had het ook steeds over een adelaar: dat klinkt stoerder, maar is feitelijk onjuist.                                                                                                                   Nu staat er in het Hebreeuws een woord dat je ook kunt vertalen met ‘gier’, als aaseter als onrein gezien. Maar ook een majestueuze vogel. Arenden en gieren nestelen hoog op ontoegankelijke rotsen. Ze loeren naar hun prooien op de grond en duiken daar met grote snelheid boven op. Vaak gebruikt als beeld van het naderen van een dreigende vijand, bijvoorbeeld in Deuteronomium 28. Maar in dit boek – en in Exodus 19 – komen we een andere, een vertederende kant, van de koningen der roofvogels tegen. Op een bepaald moment worden de jonkies het nest uitgestoten om te leren vliegen. Als het dreigt mis te gaan, komt de ouder, die  boven hem zweeft, onder het jong door vliegen en vangt het met zijn vleugels op.

Dat beeld gebruikt de Ene zelf tegenover Mozes om zichzelf te typeren. Het volk Israël is uit Egypte (Angstland) gestoten, dreigde door datzelfde Egypte weer ten onder te gaan bij de Rode Zee, maar daar was de Ene als vangnet!                                                                                      Ook wij zijn het leven in gestoten, de vrijheid tegemoet. Maar die is en wordt steeds aangevochten. Als een arend zweeft de Ene mee om op het fatale moment onderdoor te komen en ons op te vangen. Hij alleen, aan een andere god heb je niets.

De Bijbel opent met het beeld van de aarde als woestheid en warboel, duisternis boven een oervloed, maar daarboven al de adem van God wervelend boven de wateren. Dat doet mij denken aan de arend die boven zijn jongen wervelt.De adem, geest van God is een majestueuze vogel: hoog, spiedend en razendsnel ter plekke indien nodig.

Op leeuw en adder zult gij treden, jonge leeuw en slang zult gij vertrappen – ps.91: 13

Psalm 91 is een psalm voor in de woestijn. In de woestijn ben je op jezelf aangewezen en ben je overgeleverd aan de krachten van de natuur, aan plotseling opduikende gevaren, onverhoedse aanvallen van wilde dieren of gespuis dat het op je bezit of je leven heeft voorzien. In de psalm worden die bedreigingen concreet benoemd: een klapnet van vogelvangers, nachtelijke schrikbeelden (spoken?), een afgeschoten pijl overdag, rondgaande pest, middagkoorts, rondtrekkende bendes, leeuwen en adders. Wat de laatste betreft gaat het om de Palestijnse adder, die in het Midden-Oosten voorkomt en uiterst giftig, tot de dood al gevolg toe.                                                                                                 Waar vind je dan beschutting?                                                                                                                           Het volk Israël trok veertig jaar door de woestijn. De Ene trok mee in een tent. Die tent c.q. zijn aanwezigheid was hun ultieme beschutting. Het Loofhuttenfeest herinnert daar nog aan en psalm 91 refereert eraan.                                                                                                            In de woestijn van ons leven, waar ook van alles ons bedreigt en angsten de kop opsteken, mag de tent/hut van de Ene , het schuilen bij Hem uitkomst bieden. Dan deert niets je meer en kun je op ‘adders’ trappen, maar hun bijtende gift heeft geen kracht.               Luther maakte van de hut een burcht: ‘Een vaste burcht is onze God, een toevlucht voor de zijnen’. Sterker nog: Hij sluit aan bij het begin van de psalm:

Wie zetelt in het geheim van de Hoogste,                                                                                                     in de schaduw van de Overmachtige overnacht,                                                                                        zeggen zal hij tot de Ene:                                                                                                                                      mijn toevlucht en mijn bastion, mijn God:                                                                                                    ik weet mij veilig in hem!                                                             

Bastion oftewel vesting: dat verwijst naar de tempel, waar je asiel kunt vinden, ook na zelf verrichte misse daden. In dat heiligdom mocht geen bloed vergoten worden, dus geen wraak plaats vinden. Zie ons kerkasiel. In psalm 142 komt dit beeld voor, waar david zich schuil houdt in de spelonk van Machpela.                                                                               De oudtestamenticus Gerrit Vreugdenhil promoveerde op psalm 91 en ontdekte dat de bedreigingen in de psalm genoemd symbool stonden voor en geassocieerd werden met demonische machten en krachten. Dat blijkt uit recente archeologische opgravingen van amuletten die gebruikt werden om kwade demonen af te wenden. In Zuid-Amerikaanse landen liggen op nachtkastjes thuis of naast het ziekenhuisbed bijbels opgeslagen bij ps.91. Ook hangen schilderijtjes met die psalm bij de ingang van woonhuizen. Het komt in de buurt van Paulus, wanneer hij hij zegt ‘dat noch machten , noch krachten ons zal kunnen scheiden van de liefde van God die er is in Christus Jezus’.