Vrijdag 22 mei: Rob en Fieke, Marianne, Anja en ik verzamelen ons des morgens om 10.00. uur voor NS-station Woerden en beginnen welgemoed en goedgemutst aan 20 km richting de Domstad. De tocht begint over een pad strak langs de Oude Rijn en de erven, plaatsjes en tuinen van Woerdenaren, van wie sommigen heel voornaam wonen.

    

Waar Woerden ligt werd rond 41 na Chr door de Romeinen het castellum Laurium gesticht, een legerplaats op een natuurlijke hoogte. Er werd in Woerden een aantal Romeinse schepen gevonden. Tussen 719 en 722 predikte Bonifatius in de plaats die rond 795 ‘Wyrda’ werd genoemd. In de 12e eeuw is er sprake van de nederzetting ‘Worden’, waarvan de toenmalige bisschop van Utrecht een versterking van slot, wallen en grachten bouwde. Een wapen tegen de expansiedrift van de graven van Holland. Het wapen van Woerden, een geel vlak met drie zwarte ruiten, gaat terug tot het wapen van 1277 van Herman van Woerden. Eind 13e eeuw bouwt Floris V een kasteel en werd de houten kerk vervangen door een stenen. Stadsrechten verwierf het in 1372 en in 1410 werd begonnen met de bouw van het kasteel. De Woerdense priester Jan de Bakker was de eerste in de deNoordelijke Nederlanden die vanwege zijn van Rome afwijkende prediking op de brandstapel terecht kwam. Zowel in 1672 als in 1813 had Woerden zeer te lijden onder schrikbewind en slachtpartijen van Franse troepen. In de 19e eeuw verliest Woerden zijn militaire status en werd de stad een centrum van de kaashandel. Het stadje kent nog een aantal monumentale gebouwen, waaronder het stadhuis met daarvoor een zgn. kaak, een schandpaal, bij mijn weten de enige overgebleven kaak (aan de kaak stellen!) in ons land.

    

Zo’n vijf kilometer lopen we over het oude jaagpad. Humane oeverbewoners hebben een bankje geplaatst voor vermoeide wandelaars. Een moderne grenspaal herinnert ons aan welk pad we volgen.

   

 We lopen eerst onder en dan direct over het spoor om aan de andere kant van het water te komen. En daar treffen we een redelijk nieuw monument dat herinnert aan de grootste treinramp in onze geschiedenis, niet van ver van het monument vandaan, 8 januari 1962. Er was dichte mist, er was vertraging en er was een inschattingsfout van de machinist: om 9.19.u botsten zodoende twee reizigerstreinen op elkaar, waarbij 93 doden en 52 gewonden vielen. De ramp van Harmelen was eigenlijk de ramp van Kamerik, want de buurtschap De Putkop, waar de ramp plaats vond behoorde toen tot Kamerik. In 1964 kwam De Putkop bij Harmelen. De ramp vormde de aanleiding om de ontwikkeling naar de invoering van automatische treinbeïnvloeding (ATB) te versnellen. Het monument werd op 8 januari 2012 door Pieter van Vollenhove onthuld. De vader van de ontwerper Taeke de Jong uit Kamerik was als gemeentearts vanHarmelen betrokken bij de identificatie van de slachtoffers.

    

We lopen Harmelen binnen, tot 2001 een zelfstandige gemeente, nu onderdeel van de gemeente Woerden. De naam duidt op een legerplaats. Haar = heer = leger; melen = malen = Germaans voor plaats vaksamenkomst. Het verwijst naar eind 7e eeuw toen Pepijn dit aanlegde ter verdediging van op Friezen veroverd gebied. Het dorp kent een drietal kerken: de van oorsprong middeleeuwse PKN-kerk, de honderd jaar oude RK St.Bavo en nog een moderne Geref. Kerk. 

               Buurman en buurman!                                            Dejeuner sur l’herbe in Harmelen.

                           Afghaanse schoenmaker waar ik mondkapje kocht  en praatje op de centrale brug van H.

                parkeerplekken brandweer – uitrukpersoneel!       prot. kerk

Na Harmelen ruim 3 km aan de linkerzij van de Oude Rijn. Geen jaagpad, meer een jaagweg voor gemotoriseerd verkeer, daarnaast de gebruikelijke cohorten fietsers met vooral grijze koppies. Het is derhalve even doorbijten. Rechttoe rechtaan stiefelen we De Meern binnen, sinds 2001 bij Utrecht gevoegd. De oude kleine kern ligt aan het begin van de Meerndijk, in 1200 aangelegd om de laag gelegen polders te beschermen tegen het water uit het hoger gelegen Utrechtse rivierengebied. De Middeleeuwse naam van de dijk was Marne of Meern. De Meernbrug die er nog steeds ligt was noodzakelijk voor de verbinding tussen Utrecht en Montfoort. Het stedelijk gebied waar De Meern nu deel vanuit maakt herbergt zeker 90.000 bewoners. Wat tot 1997 glastuingebied was is nu wijk Leidsche Rijn. De lucht betrekt, het begint te regenen, derhalve al reden om de laatste 5 km in lijdzaamheid te doorstaan. Verrassend genoeg leidt de route juist door afwisselend groen en langs plassen, waar in één ervan eenzaam een lepelaar staat te grondelen. We komen uit bij de Hoge Woerd, een gloednieuw museum rond de restanten van een Romeins castellum. Het museum is gesloten, maar staat wegens verbouwwerkzaamheden wel open en zodoende kunnen we in elk geval een blik werpen op een ter plekke opgegraven meters lang Romeins schip. Nog een kleine 2 km over een vanouds landelijk weggetje en we geraken bij de auto van Anja. Rob en Fieke nemen de bus naar Utrecht CS. Met Anja naar Woerden, waar mijn auto staat. 

  

  

 

 

Op zondag 17 mei in het jaar van Corona – 2020 zette ik naar bleek  ruim 30.000 stappen richting Westerbork. Groter kathedraal dan het ‘ruime hemelrond’ (ps.19) is er niet en na een half uur lopen zocht ik op mijn mobiel naar de uitzending van de kerkdienst vanuit de Oosterlichtkerk in mijn dorp. ‘Het geloof is uit het gehoor’; ik hoef collega De Vries niet te zien of wie er ook voorgaat. Wat heeft ze te zeggen? En dat was goed deze ochtend. Intussen liep ik op de Bussumerheide richting Hilversum. Ik was gestart bij station Bussum-Zuid. Eigenlijk had ik moeten beginnen bij station Naarden- Bussum, waar ik de vorige etappe geëindigd was. Echter het stuk door Bussum daarna gaat over de Brediusweg naar de Amersfoortsestraatweg voor een bezoek aan de Joodse begraafplaats. Die had ik echter al eens bezocht en ook de synagoge , dichtbij de Brediusweg was me al bekend. Verder heb ik al eens door Bussum gewandeld in het spoor van Frederik van Eeden en op deze site daarvan verslag gedaan. 

De Joodse gemeente van Bussum kent meer dan 100 leden, ontstaan in 1917, nadat die van Naarden ernstig geslonken was. De Naardense gemeenschap ontstond in de 18e eeuw en bestond uit Sefardische Joden. De Bussumse gemeenschap ontstond doordat steeds meer Amsterdammers in het Gooi kwamen wonen, onderwijs ook Joden. Zij waren meest Askenasisch en waren met zoveel op den duur dat ze besloten tot een eigen Gemeente. Sinds de dertiger jaren wordt er sjoel gehouden in wat eerder het kerkgebouw van de Apostolische Gemeenschap was.

                   Sjoel

De Joodse begraafplaats is een onderdeel van de oude begraafplaats van Naarden, die sinds 1830 bestaat. Bekende Naarders en Bussumers liggen er begraven, zoals Clinge Doorenbos, Dirk Witte en Floris Vos, een voorvader van mij, voorzitter van de Erfgooiers, Tweede Kamerlid en bestormer van een tol, wat het begin was van het afschaffen van lokale tollen in ons land. De Joodse begraafplaats werd in 1917 aangelegd. Op de begraafplaats een monument voor de slachtoffers van WO.II. Een redelijk recent graf is dat van Ab Courant, jarenlang radio- en krantencorrespondent in Griekenland, die ik leerde kennen en met wie ik mocht werken – samen met Ronald van den Boogaard – voor een VPRO-uitzending over en op Cyprus. We werkten met een satelliet, in een koffer meegebracht, zodat we rechtstreeks in de uitzending konden. dat was toen volkomen nieuw. Wel gedoe op het balkon om de antenne goed gericht te krijgen naar de juiste satelliet.

    

 graf Ab Courant

Ik start bij station Bussum-Zuid en kom spoedig op de Bussumerheide, waar ik bepaald niet de enige ben die de ruimte van 160 ha zoekt. Op mijn mobiel luister ik naar de dienst uit de Oosterlichtkerk, waarvan uit  collega Geertje de Vries mij sticht en verkwikt. Ik hoef haar niet te zien. Geloof is uit het gehoor en ik heb de grootste kathedraal boven me: het ruime hemelrond (ps.19). De Bussumerheide eindigt bij de Nieuwe Crailoseweg, een kaarsrechte onverharde weg/fietspad van Crailo naar Hilversum, vanwege de bijna 3 km lengte in onze contreien ‘Gebed zonder end’ genoemd.

     

Achter het Gebed heet het Westerheide, met prehistorische relicten, zoals grafheuvels, urnenvelden en doodwegen. Ik kom uit op de Erfgooiersweg, de randweg van Hilversum-Noord en loop langs de Noorderbegraafplaats, een ontwerp van W.H.Dudok. De dodenakker kwam in 1929 in gebruik. Dudok zelf ligt er ook, als mede dirigent Hans Brandts Buys (1905-1959). Hij heette officieel Johann Sebastian B.B, naar de componist van wie hij groot kenner zou worden.Verder:  cabaretier Fons Jansen (1925-1991), dichter Halbo Kool 1907-1968), actrice Emmy Lopes Dias (1919-2005), wier vader, wethouder in Hilversum, in 1942 in Mauthausen werd vermoord en hoofd Bureau Inlichtingen in Londen 1943-1945 J.M.Somer (1899-1979). En de man die hardnekkig bleef beweren dat de aarde plat is, Klaas Dijkstra. En oh ja, de zanger van ‘Pappie, loop toch niet zo snel’, Herman van Keeken vond hier in juni 1995 zijn laatste rustplaats.                                                      Ik sla rechtsaf naar station Mediapark en dan links af naar Hilversum Station.

      Noorderbegraafplaats                                                Hilversum Station

Links het  voormalige Hilversumse eindstation van de Gooise Moordenaar, een stoomtram van Amsterdam door het Gooi naar de omroepstad. Er vonden nog wel eens dodelijke ongevallen plaats, vandaar de bijnaam. Ik laat het station nog even rechts liggen. Ik loop langs een door Dudok in 1919 ontworpen politiepost. In de tijd dat ik bij de VPRO werkte woonde daar Irma, het uiterst bekwame hoofd van onze knipseldienst. Plotseling was ze dood, nog erg jong.

              Voormalig station Gooise Moordenaar                   fraaie café Dudok.

     

huisje van Irma

Vroeger stond op het plein aan de noordkant van het station een viskraam van Poepjes. Een Friese naam met Duitse wortels. Verbastering van ‘Buben’, dat waren Duitse jongens die kwamen werken in Friesland, vooral om het gras te maaien: hannekemaaiers.                  De route leidt me door de prof.Donderstraat , waar op nr. 11 zich de Winkel van Sinkel bevond van de Amsterdamse Joodse familie Philips. In nov.1942 wordt de winkel in beslag genomen en de familie gedwongen naar Amsterdam terug te keren. In april 1943 wordt het echtpaar Philips en hun vier kinderen bij een razzia opgepakt. Via Westerbork worden ze gedeporteerd naar Sobibor. Drie van de vier worden daar direct vermoord, zoon Meijer – via Vught gedeporteerd – sterft in een turfstekerkamp bij Sobibor. Stolperstenen herinneren aan de familie. Ook voor een andere weggevoerde familie liggen er ‘struikelstenen’.

              voormalige winkel van Philips                               Stolperstenen met gedachtenis-steentjes

Onder het station door , door het lelijke hart van Hilversum. Koffie met een bagel in het zonnetje. Om het voormalig stadhuis heen en tegenover de ingang van de Grote kerk via trappen de oude begraafplaats op. Deze ‘Gedenkt te sterven’ dateert uit 1792 en tot 1943 in gebruik geweest. Er zijn nog 157 graven, van o.a. de beroemde Hilversumse notaris en chroniqueur Albertus Perk en de 19e eeuwse dokter Van Hengel ( berucht vanwege zijn rol in wat genoemd wordt de Urker schedels). Op het kerkhof een aantal monumenten.             1. Gedenksteen van Het Nieuwe Lyceum met de namen van tien leerlingen c.q. oud-leerlingen die tijdens W.O.II het leven lieten.                                                                                               2. Mauthausensteen. Door de Joodse verzetsstrijder Bill Minco meegenomen uit de steengroeven van Mauthausen. Hij was ter dood veroordeeld vanwege zijn aandeel in het Geuzenverzet. Omdat hij nog minderjarig was werd dat omgezet in levenslang en werkend in de steengroeven heeft hij vier kampjaren overleefd.                                                 3. NSF Herdenkingsplaquette. De NSF, de Nederlandse Seintoestellen Fabriek, ontstaan in Hilversum en de bakermat van de omroep, werd later van Philips. Op de plaquette worden acht NSF’ers herdacht die als verzetsstrijders het leven lieten.  Toen Philips haar deuren sloot in Hilversum kreeg in 2010 dit eerbetoon een plek op de begraafplaats.

   

 

toren Grote Kerk                                   Gedenksteen Nieuw Lyceum

    

 

Mauthausensteen                                  NSF plaquette

Via de Vaartweg het centrum uit, bij benzinestation linksaf, de ‘beestenbuurt’ door en dan richting de Provincialeweg naar uiteindelijk Haarlem. Ik passeer de Joodse begraafplaats. De Joodse gemeente kreeg in 1751 voor het eerst een eigen begraafplaats. In 1860 werd deze gesloten en werd de huidige aan de Vreelandseweg in gebruik genomen. Eind 19e eeuw maakte de Joodse gemeente een stevige groei door en in de jaren ’30 vonden circa 125 Joodse vluchtelingen uit Duitsland en Oostenrijk in Hilversum en omgeving een voor als nog veilig heenkomen. De begraafplaats is dicht en zodoende krijg ik het het monument ter nagedachtenis aan de weggevoerden niet te zien.                          De weg voert me door Kerkelanden om uiteindelijk uit te komen voor de hoofdingang van Zonnestraal. Het was een beroemd sanatorium in eerste instantie bestemd voor ( ook Joodse) diamantslijpers die tuberculose hadden opgelopen. Het werd geopend in 1928. Het was een initiatief van Jan van Zutphen, een van de voormannen van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond. 

               hoofdgebouw Joodse begraafplaats                     Zonnestraal – hoofdingang

Na anderhalve kilometer bereik ik de rotonde die Nieuw-Loosdrecht van Oud-Loosdrecht scheidt. Links bevindt zich het Monument voor de Jeugdalijah. ‘Alijah’ – Hebreeuws voor ‘opgang’ – staat voor het opgaan naar Jeruzalem c.q. Israël. In september 1939 vestigde een groep Duitssprekende Joodse jongeren zich in het Paviljoen Loosdrechtse Rade. Ze waren tussen de 15 en 17 jaar oud en waren zonder hun ouders gevlucht voor de nazi-terreur. Hier werden ze opgevangen en klaargemaakt als Palestina-pioniers. In 1941 verbleven er nog 41 van deze jongeren in het paviljoen. De groep van Joop Westerweel heeft 70 procent van hen weten te behoeden voor deportatie middels onderduik. De anderen die niet gered konden worden worden met name genoemd op het monument. Naast het monument staan een aantal enorme panelen overLoosdrecht in de oorlog, waaronder ook het verhaal van de jongeren en van ds. Versteegt, de motor van het Loosdrechtse verzet. Ook worden op deze plek anderen herdacht die een gewelddadige oorlogsdood stierven.

   

   

Bij het monument Nieuw-Loosdrecht in, al snel linksaf , terug richting Hilversum. Na de randweg van N-Loosdrecht de natuur in, de bossen rond Zonnestraal en de Hoorneboegsche Heide op. Buitenplaats De Hoorneboeg functioneert als zodanig sinds eind achttiende eeuw. Om te verblijven, te confereren, te bezinnen, te eten, steeds met wisselende idee en eigenaren. De wandeling loopt er om heen. Een ‘hunebed’ van boomtakken trekt de aandacht.

    

Na vijf kilometer bos en hei de bebouwde kom van Hilversum weer, Diependaalse buurt. Op de Diependaalse Drift nog een tweetal plekken met ‘ stolperstenen’. De Laapersweg met Hotel Laapershoek, naar rechts langs park en grote vijver en wederom een Dudokschepping beland ik bij Station Hilversum Sportpark. Bijna 21 km in de vermoeide maar voldane benen. 

    

      Laapershoek                                                                Pompgemaal Dudok

                 Mythe van Europa en de stier                                Station Sportpark

 

 

 

 

Het is dinsdag 12 mei in het Coronajaar 2020. Ik vervolg mijn tocht naar Westerbork. Auto   aan de achterzijde van station Weesp. Paraplu mee, want er zijn buien voorspeld en ik zie de dreigende luchten van het noorden uit dichterbij komen. Het is fris, maar heerlijk wandelweer. Onder het spoor door het aardige stadje Weesp in, waar markt gehouden wordt in de Nieuwstraat, met op nr. 5 de synagoge. De synagoge werd in 1840 ingewijd, nadat een godshuis uit 1774 te klein geworden was. In 1947 werd de Joodse gemeente opgeheven en kwam de synagoge in handen van een garagehouder. In 1986 werd het gebouw gerestaureerd  en was het Arbeidsbureau ( vinding van de Duitse bezetter!) er in gevestigd. Sinds 1997 is het weer in gebruik als synagoge. In het aanpalend woonhuis is het Overlegorgaan Joden en Christenen gevestigd. Het is echter de Joodse Gemeente uit Almere die hier af en toe diensten houdt, de Weesper kehila/ gemeente valt onder Bussum.  Een plaquette op de zijgevel herinnert aan de omgekomen Weesper Joden.

   

                 interieur 1930

Weesp is vanouds een stadje dat economisch dreef op jenever, bier en cacao. Wellicht dat daarom erkend en fervent jeneverconsument Midas Dekkers hier domicilie koos. In de 14e eeuw verwierf het stadsrechten, maar al zes eeuwen voor Christus was er bewoning blijkens gevonden restanten. De oevers van de Vecht waren al intensief bewoond vanaf 300/200 jaar v.Chr. De Grote of Sint Laurenskerk stamt uit 1462 en kent een Bätzorgel. Het oude stadhuis werd in de jaren 1772-1776 in neoclassicistische stijl gebouwd.

     

Weesp kent twee voormalige raadhuizen : van de stad en van Weesperkarspel, het polderland rondom. De plattelanders waren sterk op de stad betrokken: ze verkochten er hun producten, ze gingen er ter kerke. In de Franse tijd werd het een zelfstandige gemeente. Zo’n duizend mensen woonden er verspreid in ver van elkaar gelegen boerderijen, met enkele kleinere concentraties zoals het huidige Driemond, toen Geinbrug geheten. Gezien de oppervlakte van van veeteelt levende gemeenschap behoorde de gemeente tot de grootste van ons land. Administratief werd intensief samengewerkt met de grote stadsbroer, men deelde een gemeentesecretarissen, eens ook een burgemeester, die dus het ‘urbi et orbi’ zou hebben kunnen uitspreken vanaf het bordes c.q.balkon. In 1966 werd de gemeente opgeheven, nadat het besluit gevallen was om in de Bijlmerpolders een reusachtige flatwijk uit de grond te stampen.                                       In het voormalige raadhuis aan de Hoogstraat, met zicht op de Vecht woont de al genoemde Midas Dekkers.

                       Museum van automaten!                                          woonhuis Midas Dekkers

Een ophaalbrug brengt me aan de overzijde van de Vecht, op de Ossenmarkt, waar zich het oorlogsmonument bevindt. En daar achter het fort, dat ik rond, waarna de weg langs de Vecht volgt, richting Muiden. Op het monument een tekst van de in Weesp geboren Mies Bouhuys: ” De doden herdenken is een teken van leven. Het is levend houden wat nooit geschiedenis of dood kan zijn. Het is ons eigen overleven als mens”. Hier past slechts een royaal ‘amen’. 

    

Het fort maakte met de stad zelf deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en werd in 1861 voltooid; vanaf 1892 werd het onderdeel van de Stelling van Amsterdam.  Donkere luchten pakken zich intussen samen en voortstappend langs de vaak ie en riante woonboten en een enkele boerderij ter rechter/polderzijde kan de paraplu zijn dienst bewijzen om buien van korrelhagel, zoals in het weerbericht genoemd, op te vangen. 

     

Biologische boerderij De Groene Griffioen trekt aandacht en bezoekers voor eigen kaas, melk, vlees en een bericht aan het weilandhek geen 112 te bellen als er een koe in de sloot ligt. De groene boeren controleren genoeg om groot onheil te voorkomen. Nou ja, zo iets. In de ‘groene’ sloten geen ‘ouwe koeien’ derhalve. De buien houden op op het moment dat ik de A1 over ga. En vervolgens Muiden binnenwandel, over de Herengracht. Bij de brug over de Vecht rechtsaf, het stadje weer uit. De snacktent op het parkeerterrein net buiten aan  de Naardense kant van het stadje is open en bereidt heerlijke friet. Met goeie mayo een traktatie. Kauwtjes verzamelen zich rondom mij. (Een uitgebreide wandeling door Muiden vind je elders op deze website)

De tocht loopt door over een onverharde grasdijk langs eerst Vecht en daarna Gooimeer. Mooi zicht op het Muiderslot. Groot nadeel deze dag: het ‘sterft’ van de muggen, werkelijk van bijkans Bijbelse (Exodus!) proportie. Een mondkapje zou nu uitkomst bieden! De plotselinge  ’openbaring’ van een lepelaar maakt veel goed. 

     

      tankwering                                                                  hoog dijkhuis

                   meidoorns langs IJmeer?Gooimeer                         NB logo!

Na het voetbalveld volgt aan mijn rechterhand het zgn. Echobos. In dat bos bevindt zich een Echomuur, een vervanging van een eerdere muur uit circa 1800. Het hoorde bij het buiten Rustrijk, dat halverwege 19e eeuw al gesloopt werd. Als je richting muur iets luide roept hoor je een verdubbeling; er is sprake van een ‘gelijkspelende echo’. Tijdens onze reportageserie ‘ In de voetsporen van Jan. P.Thijsse’s Verkadealbum Langs de Zuiderzee,, kwamen Ronald van de Boogaard ook in het Echobos en werden daar rondgeleid door een vooraanstaand lid van de Historische Kring. Hij zou ons de echo demonstreren. Vele pogingen werden gedaan, maar helaas. ‘Horen jullie het niet’, riep de man wanhopig. Op een geven moment zeiden we dat we het hadden gehoord. Een leugentje om bestwil. In de studio hebben we een echo gefabriceerd. 

Muiderberg is gebouwd op een stuwwal en bestond al toen hier in 1296 graaf Floris V werd vermoord. De Gooise boeren , die gek waren op ‘de keerlen Gods’, omdat hij hen grond in bruikleen gaf – het begin van de zgn. Erfgooiers – kwamen te laat. Ik koester de illusie dat onder die boeren zich ook een voorvader Vos bevond, aangezien onze familie sinds mensenheugenis in Huizen woont en tot twee generaties terug nog boerde.

 Floris V monument en RK kapel

Muiderberg is de geboorteplaats van Piet Lieftinck, bekend van het naoorlogse gelijknamige ‘tientje’. Hij werd geboren in 1902 als zoon van een predikant. Voor de oorlog was hij lid van de CHU, na de oorlog (hij was geïnterneerd in kamp Sint-Michielsgestel) ging hij over naar de Partij van de Arbeid, in 197i naar DS’70. Hij overleed in 1989.

      Lieftinck en monument

Ik vervolg mijn weg over de lommerrijke Brink, langs de muziektent, met buste van componist G.A.Heinze en  langs het Rechthuis, een oude pleisterplaats sinds de 17e eeuw, waar van 1811 tot 1892 over kleine geschillen recht gesproken werd. Nescio pleisterde er graag, getuige zijn zgn. Natuurdagboek. Ik kom langs de muur van de grootste Joodse begraafplaats van ons land te lopen. Het is in 1642 gesticht door Hoogduitse  Joden. In 1660 stichten er naast Poolse Joden hun begraafplaats. Al weer heel lang is het een geheel. Er liggen circa 45.000 mensen begraven. De dodenakker is nog steeds in gebruik. Max van Wezel is een van de meest recente. Andere bekende Joden die hier liggen zijn o.a. Hanny Michaelis, Jaap van Meekren, Max Tak, Ellen Blazer, Ben Bril, Esther de Boer-van Rijk.

   

Mijn benen brengen me bij de Hakkelaarsbrug, een ophaalbrug over de Naardertrekvaart, de oude trekschuitverbinding tussen het Gooi en Amsterdam. De naam ‘Hakkelaar’ is een samentrekking van hangi en haar, Oud-Germaans voor resp.zandige heuvel en duin. Bij deze brug zou Floris V vermoord zijn. In de buurt van de brug stond het zgn. Witte Huis, waar Lou de Palingboer woonde. Als in Amsterdams- Joodse kring gezegd werd ‘Hij of zij is al bij de Hakkelaarsbrug’ bekende dat de betreffende persoon dodelijk ziek was. (De overledenen werden per trekschuit naar Muiderberg gebracht, via de trekvaart en dan via de Goog, riviertje tussen Muiderberg en Naardermeer. De bewoners rond de brug hebben zich verenigd in de Vrije Republiek Hakkelaarsbrug uit onvrede met de situatie in 2017 rond de bouw van de spoorbrug en verbreding van A1 en A6. 

  

Na de brug genoemde verbrede A1 over en onder het spoor door naar het begin van het Naardermeer. Linksaf over de Meerkade, om het meer heen door bos, langs gemaal De Machine , doorlopen tot in de bebouwing van Bussum tot je bijna vanzelf bij het station uitkomt. Een kilometer of 20 zitten er op. Een voldaan gevoel blijft over.

   

     

 

 

 

Diemen ontleent zijn naam aan het riviertje de Diem, in de middeleeuwen een verbinding tussen het Bijlmermeer, de Gaasp en de Zuiderzee. Een duizend jaar geleden trokken mensen uit het Utrechtse naar het veengebied rond  en aan de Diem om het te ontginnen. De oudste vermelding van bewoning dateert van 1033 en is het daarmee ouder dan Amsterdam. Een houten kerk en wat huizen stonden op een drie meter hoge kerk; restanten van een stenen kerk uit de 15e eeuw zijn teruggevonden. Rembrandt heeft het dorpje in etsen en tekeningen vereeuwigd. De aanleg van zowel de Muidertrekvaart als mede de Weespertrekvaart in resp. 1638 en 1640 zorgde voor verplaatsing van het centrum naar de Diemerbrug. Het oorspronkelijke Diemen ging Oud-Diemen heten. Diemerbug breidde zich in de 18e en 19e eeuw steeds meer uit en halverwege de 20e eeuw werd het overloopgemeente van Amsterdam. Van het oude dorp vrijwel niets meer over dan een ( voormalige) smidse uit 1749, de gerestaureerde Schuilkerk De Hoop uit 1787 , een vroeger raadhuis uit 1882 en de RK Sint Petrusbanden uit 1910.

                           oude smidse                                           Schuilkerk de Hoop

 

Vanaf het station over de Ouddiemerlaan naar de Muiderstraatweg en daar linksaf, onder het spoor door en over de brug, waar links een brede - darmachtige uitstulping van de Diem uitmondt in het Amsterdam-Rijnkanaal, rechts een verbinding met de Weespertrekvaart. Langs een bedrijventerrein en dan rechtsaf het Diemerbos in.

Een jong bos, in de jaren ’90 aangelegd als onderdeel van natuurgebied Gaasp en Diem. Op deze mooie zondag wordt er druk gewandeld, vaak met een hond. Er wordt gefietst en gejogd. Ik loop rechtdoor tot in de buurt van de A9, waar het Telegraafbos heet, omdat de krant destijds nieuwe boomaanplant sponsorde. De ‘viezehanden-krant’ doet heus wel iets goeds! Naar links, rechts een vaart over en rechts langs een boerderij naar de Stammerdijk.

     

      

Onder het viaduct van de A9 onderdoor, een stukje langs de Gaasp, met boerderij De Goede Hoop. De Gaasp is een riviertje tussen Driemond en Diemen en verbindt het Gein met de Diem. 

Het weidegebied weer in, richting Amsterdam-Rijnkanaal. Een roze beertje aan een hek. In het hele land vinden we achter ramen en ruiten teddyberen in diverse kleuren en maten: als bemoediging in corona-tijd. Schuin er tegenover zijn in het water restanten van veeneiken zichtbaar die wel enkele duizenden jaren oud zijn. De veeneiken stonden in een moerasbos en werden omver geslagen tijdens de Elisabethvloed van 1421. Deze woudreuzen liggen nog immer in de natte veenbodems.

 

Over de spoorbrug van het Amsterdam Rijnkanaal, het spoor 2 km volgen en dan is na een benzinestation de achterzijde van station Weesp bereikt.

      

 

Op een stralende vijf mei vervolgden Anja, Fieke, Rob en ondergetekende het pad dat min of meer langs de oude Romeinse grens in ons land voert. Start bij het station van Bodegraven. Sinds oktober 1878 kent Bodegraven een station; het gebouw dat er nu staat is al het derde en stamt uit 1914. Sinds 2007 is het stationsgebouw gesloten voor publiek en is Het Kookstation er in gevestigd, waar o.a. kookworkshops worden gegeven.

 

Bodegraven was al in de Romeinse tijd bewoond. Daarna verdwijnt het in de mist van het verleden om als kleine nederzetting op te duiken in de middeleeuwen als Bodelo. In de strijd om het eigendomsrecht tussen de bisschop van Utrecht en de graven van Holland trekken de laatsten aan het langste eind. De nederzetting lag in moerassig gebied, waaruit gaandeweg steeds meer land werd ontgonnen, te beginnen vanaf de hoger gelegen rivieroevers van Oude Rijn, de Meije en de Oude Bodegrave. In 1350 werd een sluis gebouwd, beslissend voor een blijvend bestaan van het dorp. In 1672, het Rampjaar, lag Bodegraven vlak achter de Hollandse Waterlinie. Deze was geïnundeerd, maar in de winter bevroor het en konden de Fransen over het ijs verder trekken. Tussen Zwammerdam en Alphen werden ze staande gehouden en teruggedreven, waarbij ze Bodegraven met de grond gelijk maakten. Toen werd in opdracht van stadhouder Willem III in 1673 fort Wierickerschans gebouwd. In 1870 werd het dorp door een uitslaande brand van een bakkerij zwaar getroffen: honderd huizen brandden af, 130 gezinnen raakten dakloos. Een landelijke collecte bracht het dorp weer op de been. Bodegraven is een voornaam centrum van de kaashandel. In 2005 werd André de Jong tot grootste Bodegraven Aller Tijden gekozen. Uitgerekend in het jaar dat hij zijn fabriek sloot. Fabriek van shampoo, van het bekende merk Andrélon. De naam is een samentrekking van de naam van de kapsalon van zijn vader, ook André geheten: ‘Andrés Kapsalon’. 

Via een paar straatjes met fraaie voorname huizen komen we bij de Oude Rijn, waar aan de overkant pakhuis De Phoenix hoog oprijst. We volgen het pad langs het water. Een vrouw fietst ons tegemoet. Ze blijkt te horen bij iemand die parallel aan haar door het water ‘ploegt’. Met een oranje ‘blaasbalg’ op zijn rug. Ja zijn: onze aanvankelijke veronderstelling dat het om een vrouw gaat blijkt onjuist. Het is de dertienjarige zoon van de vrouw op de fiets die het zwemmen zo mist dat hij de Oude Rijn gekozen heeft voor zijn hobby. We volgen de Oude Rijn gedurende 2,5 km, tot aan genoemde Wierickerschans. 

   

Ik had de dag er voor mijn column voor het Nederlands Dagblad geschreven. Dat ging over honden. Vandaar de twee volgende foto’s. En nog een foto van een ‘hengelaar in miniformaat’?

     

     

 

Fort Wierickerschans ligt op de kruising van de Oude Rijn en de Enkele Wiericke. Op  de website van het fort wordt het een tijdloos militair monument genoemd. Ofschoon het fort weliswaar steeds wel werd aangepast aan de inzichten en veranderingen binnen en van de krijgsmacht, maar heeft het toch altijd zijn oorspronkelijke vorm  behouden. Woerden, Oudewater en Schoonhoven waren ook ‘stercke steden’, zoals deze forten werden genoemd, omdat en waarin het leven zich afspeelde achter poorten, wallen en bastions, maar die steden zijn bij uitbreiding in de 19e eeuw drastisch veranderd door sloop etc. Het fort is in gezonde tijden te bezoeken als museum, voor bruiloften en  partijen, om te varen e.d. 

 

 

Bij het fort wijken we af van de Oude Rijn, rechts om het fort heen en volgen al snel de Enkele Wiericke, een bijna acht kilometer lang kanaal, in 1364 gegraven om het overtollige water van de Oude Rijn te kunnen lozen op de Hollandse IJssel, bij Haastrecht. Parallel aan dit kanaal loopt de Dubbele Wiericke. Tussen de twee kanalen ligt de polder Lange Ruige Weide. Bij elkaar is het onderdeel van de oude Hollandse Waterlinie. Na het oversteken van de spoorlijn komen we voor lange tijd te lopen over een graskade, Prinsendijk geheten. De dijk is genoemd naar prins Willem III, die in 1672 opdracht gaf om de dijk op te werpen om het inundatiewater uit de bovenloop van de rivieren te keren en te verzamelen in de polder tussen de twee Wiericken. De Hollandse Waterlinie is hier op z’n smalst. De Enkele Wiericke vormt de grens tussen Hoogheemraadschap van Rijnland, waartoe de Prinsendijk behoort en het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. De laatste heeft hard gewerkt aan verbetering van de kade, het uitbaggeren van het kanaal, bestrijding van muskusratten. Als herinnering heeft het een uitkijktoren geplaatst, de Wierickerwachter, geflankeerd door 3 oude boomstronken met bovenop beelden van aalscholvers.

Voordat we daar zijn aangeland moeten we eerst de A12 onderdoor. Rob en Anja volgen het boekje en nemen het geasfalteerde fietspad; Fieke ontdekt een rechtstreekse onderdoorgang, voor voetgangers en ik volg haar. We houden een kleine picknick-stop op een wankele vlonder in het kanaal.

    

Nog 2,7 km over de Prinsendijk, bij een te koop staande fraaie boerenhoeve nog een hekje over, met daaraan bevestigd de curieuze mededeling dat het verboden voor fietsers is. Het is ons een raadsel hoe een fietser in staat zou zijn dit verbod te overtreden.

      

Bij reeds genoemde uitkijktoren weer een hek over en linksaf. Rob was ons al ver vooruit en heeft de uitkijktoren beklommen, maar als wij arriveren moedigt  hij ons niet aan om zijn voorbeeld te volgen. Dus rusten we onder de toren uit en foerageren. Een fietspad brengt ons in het dorp Driebruggen, waar er slechts twee bruggen te vinden  zijn. Evert Hartog uit Spakenburg staat er met een viskraam. Heerlijke kibbeling en lekker broodje makreel is ons deel. Aan zijn kraam- zoals overal – een A4 met maatregelen ivm de corona-crisis. De laatste: ‘eet meer vis’!                                      voormalig gemeentehuisje uit 1928

Officiëel voert het Limespad na de ophaalbrug rechts over het erf van een oude boerenhoeve, maar die doorgang is zo smal, dat in deze tijd van de coronacrisis het niet verantwoord wordt geacht om die route te nemen.

Een alternatieve route brengt ons over een kronkelende dijk met oude en nieuwe boerderijen naar de grens met het dorp Waarder, waar we rechtsaf het weidegebied ingaan over een lang graspad. 

   imkerechtpaar    silhouet Waarder

Uiteindelijk komen we weer op de oorspronkelijke route; we gaan links af ,een hekje over en over een graspad naar een asfaltweg. Er wordt een purperreiger gespot, zeker door Rob, Fieke en Anja; achterloper als ik ben,  heb ik letterlijk het nakijken: ik zie iets wegvliegen wat een purperreiger zou kunnen zijn.

Bij de asfaltweg rechtsaf en na een kilometer bereiken we het gehucht Papekop, waar mijn auto staat. Rob en Anja liepen het laatste stuk behoorlijk voorop, ook omdat Fieke piepgeluiden vanuit een geknotte wilg met grote opening aan de bovenkant hoorde. Ja, verdraaid, geluiden als van kuikentjes. Van een steenuil? Helaas konden we diep in het donker van de stam niets zien. Maar  volgens de apostel Paulus is het geloof uit het gehoor, dus…

De weg die naar Papekop leidt heet de Johan. J. Vierbergenweg, genoemd naar een in 1916 in het Duitse Efferen bij Keulen geboren douanebeambte, die aanvankelijk in Oudewater woonde. Tijdens de oorlog is hij gestationeerd in Bergeijk. Dit dorp vormt een belangrijke schakel in het illegaal over de grens brengen van neergestorte geallieerde piloten. Vierbergen helpt daarbij, maar onderneemt in het voorjaar van 1944 met twee Britse piloten zelf ook een poging om via België, Frankrijk en Spanje Engeland te bereiken. Op een station tussen Dendermonde en Gent wordt het drietal ontmaskert en gearresteerd. Vierbergen belandt in de gevangenis van Bruchsal en verschijnt voor het vuurpeloton. Hij ligt begraven op het Ereveld te Loenen. Hij wordt in Oudewater met een monument herdacht en dus hier met een weg.

    

Papekop is een voormalige ambachtsheerlijkheid, de laagste bestuurseenheid op het platteland. Tot 1820 was het een zelfstandige gemeente binnen de provincie Utrecht. Daarna ging het tot Zuid-Holland behoren. In 1964 werd Papekop bij Driebruggen gevoegd, inmiddels ook al geen zelfstandige gemeente. Het grondgebied bestond in de Middeleeuwen voornamelijk uit moeras en was eigendom van de bisschop van Utrecht. Deze gaf de grond uit voor ontginning, een ‘cope’ genoemd. De opbrengst moest ook ten goede komen aan de pastoor, oftewel ‘paap’ van Waarder. Voila: Papekop. Het dorp kende een school, tot 1995; een koffiehuis, thans De Dijketelg en eveneens een treinstation. Dat werd in 1857 als station Oudewater, zowel voor personen- als voor goederenvervoer geopend. Tot meer bewoning en economische groei heeft dit niet geleid. Oudewater zelf had er ook niet veel aan: te ver van het stadje gelegen. Er kwam wel een paardentram op Papekop, later vervangen door een bus. In 1936 werd het station gesloten voor personenvervoer, in 1969 ook voor goederenvervoer. Station en stationsgebouw werden afgebroken.

    

Enfin , Rob en Fieke besluiten in Papekop nog door te lopen naar Station Woerden om vandaar terug te sporen naar Leiden. Voor Anja en mij is nog eens bijna zeven km te veel. Ik breng Anja terug naar Bodegraven, waar haar auto staat.     afscheid in Papekop          

Op zondag 26 april 2020 begon ik solo aan het Westerborkpad, sinds 2017 opgenomen als Lange Afstandswandeling in Wandelnet Nederland. De wandeling was al eerder ontworpen door Jan Dokter, van wie  twaalf familieleden werden weggevoerd. Mijn eerste etappe was uitgangspunt van een artikel voor het Nederlands Dagblad. (Zie onder rubriek geschiedenis en/of Bijbel)

De wandeling begint bij het Centraal Station van Amsterdam. Aan de stadskant rechtsaf. Links een mooi zicht op o.a. de Nicolaaskerk. Het is heerlijk weer en het is stil in de stad, vanwege de coronacrisis. De wandeling voert me naar de ‘grachtengordel, als eerste de Jordaanse Brouwersgracht. Ik neem de Melkmeisjesbrug. Dat intrigeert, omdat het melkmeisje het wapen van het dorp Huizen, waar ik geboren ben en thans weer woon, domineert. In de buurt van de Warmoesstraat prijkt een melkmeisje , een juk op haar schouders, waaraan twee emmers hangen als gevelsteen in een zijmuur van eeuwenoud huis. Er is al heel lang een relatie tussen Amsterdam en Huizen, vooral op gebied van de handel, o.a. vis. Was dat ook op zuivelgebied? Nog onduidelijk voorshands.

      

 

 

Herengracht, Herenstraat, Keizersgracht, Leliegracht, Prinsengracht en langs het Anne Frankhuis, vanwege dat pandemische, onzichtbare monster gesloten. Hoe zat het ook al weer?           Op 1 december 1940 vestigt Otto Frank zijn bedrijf in pectine ( een verdikkingsmiddel m.n. ten behoeve van het maken van jam) – Opekta – in Prinsengracht 263-267. In de loop van 1942 wordt een schuilplaats ingericht, die op 6 juli door het gezin Frank in gebruik wordt genomen, waar later de familie van Pels en medewerker Frits Pfeffer bij kwamen. Vanwege verraad van ???? valt de SD op 4 augustus het pand binnen , op 3 september volgt transport naar Auschwitz, vanuit Westerbork. De zusjes Frank komen uiteindelijk om in Bergen Belsen. Otto overleeft de oorlog en overlijdt in 1980. Miep Gies vindt de dagboekpapieren van Anne. Het Anne Frankhuis opent haar deuren in 1960.

                                   Otto Frank in 1961                                  Lange, lange rij toen, vóór Corona.

Dan doemt de Westerkerk op. Er staan wat banken en ik besluit tot een korte stop, pel een mandarijntje en dan zie ik voor me op de grond een tegel tussen de stenen met de tekst:

Ik denk, dus ik ben.                                                                                                                                                Terwijl ik wilde menen dat                                                                                                                         alles onwaar is, besefte ik dat                                                                                                                                                het noodzakelijk waar is dat ik,                                                                                                               die dat dacht, iets ben (1637)

Omhoog kijkend zie ik het huis waar Descartes, van wie de tekst is,  gedurende de zomer van 1634 woonde. De Westerkerk was een paar jaar eerder gebouwd. Het mooie van wandelen is dat je ‘leeg’ wordt en dus open voor wat gezien en gehoord wordt. Rechts van me bevindt zich het homomonument aan en in de Keizersgracht. Met die prachtige dichtregel van Jacob Israël de Haan: ‘ naar vriendschap zulk een mateloos verlangen’.                 Ooit – 2007 – ging ik in de Westerkerk voor in een huwelijksdienst, met Jos van der Kooij op het oorlog, één van de beste kerkorganisten. In de Westerkerk was hij niet meer nodig en nu speelt hij in de Remonstrantse Kerk in Rotterdam.

                           gedenktegel                                                                   woonhuis Descartes

De toren van de Westerkerk is de hoogste kerktoren van Amsterdam, met 47 klokken, waarvan drie voor het luiden en twee die de tijden slaan en de rest voor  het carillon.                  ”Vader, moeder en Margot kunnen nog steeds niet aan het geluid van de Westertorenklok wennen, die om het kwartier zegt hoe laat het is. Ik wel, ik vond het dadelijk fijn en vooral ‘s nachts is het zoiets vertrouwds”, schrijft Anne Frank op 11 juli 1942 in haar dagboek.

 

         homomon.

 

Ik vervolg na de Westerkerk de Prinsengracht, sla links af de Reestraat in, waar Ischa Meijer ooit woonde, kom weer op de Keizersgracht en dan linksaf de Wolvenstraat in, met links in een muur  twee identiek vormgegeven gevelstenen, beiden met het jaartal 1758. De een echter een op het oog zwarte man voorstellend met slechts een korte broek aan en een pijl en boog, met daaronder de tekst: ‘de verlooren arbeyd’ en de ander met een zwarte wolf en de tekst: ‘de ouwe wilde wolf’. De site ‘Gevelstenen van Amsterdam’ geeft veel informatie over de oorspronkelijke panden die de twee teksten als namen droegen, maar niets over het waarom van de namen.

      

Enfin, naar de Herengracht, die blijven vervolgen tot ik op het Thorbeckeplein kom, genoemd naar de staatsman die aan de kop van het knusse plein in brons te pronken staat.

Op dit plein werd op 9 februari 1941 café en variététheater Alcazar door leden van de WA-dienst van de NSB kort en klein geslagen. Omdat er nog Joodse artiesten optraden, waarnaar ook Joods publiek luisterde. De Ordnungspolizei greep niet in. Boven Alcazar zaten 14 Joden ondergedoken. Tegen de verveling werd door hen een film gemaakt: Duikjoodbasis. Het scenario werd geschreven door de toen dertien jarige Henri Robinsky. Tussen juli 1942 en april 1943 werd er gedraaid. Op 28 mei 1943 doet de Gestapo een inval en bijna alle onderduikers worden gearresteerd, enkelen wisten te ontsnappen. In 1983 werd het pand verbouwd en vonden werklieden o.a. het script en sporen van de film. (Zie verder www.joodsamsterdam.nl)

              vroegere Alcazar

Rembrandtsplein over , Halvemaansteeg, de Amstel over en rechtsaf naar het Waterlooplein. Op het Rembrandtplein werd tot aan de Februaristaking veel gevochten. Op 6 juni 1940 al werd het interieur van café De Kroon door Nederlandse nationaal-socialisten vernield: de zaak zou ‘Joods’ zijn. Toen op 9 februari 1941 daar nog geen bordjes hingen met de tekst dat ‘Joden niet gewenscht zijn’, werden de ruiten ingegooid. Op 17 augustus werden de leden van de Amsterdamse politie in Rembrandt Theater geinstrueerd over het ophalen van Joden.

De Kloveniersburgwal was vanaf februari 1941 de grens van de afgesloten Joodse wijk. In die zgn. Jodenhoek ( tussen genoemde wal, C.S., Waterlooplein, Valkenburgerstraat en Prins Hendrikkade woonden ruim 25.000 joden. Margo Minco zat in1944-1945 ondergedoken op Kloveniersburgwal 49.

       

Met Spinozastandbeeld en het monument voor het Joods verzet. Tijd voor een boterham en benen strekken. Op bankjes wordt wat ontspannen geluierd, maar het blijft onwezenlijk, maar wel aangenaam stil voor een stad, zeker voor Amsterdam.

Het Waterlooplein ontstond in 1882 na het dempen van Leprozengracht en Houtgracht. De Joodse straathandel kwam op last van het stadsbuurt gegroepeerd op dat plein, vanaf 1893 alle dagen open, behalve op zaterdag.  In het kader van de anti-Joodse maatregelen kwam er een eind aan de markt op 15 september 1941. Het plein kende een speeltuin en daar was nog tussen november 1942 en september 1943 een markt uitsluitend voor Joden. Op 11 februari 1941 hield de WA-dienst van de NSB een provocerende, zgn. ‘oefenmars’ door het Jodenkwartier. Hierop volgden gevechten tussen bewoners en Joden uit andere wijken en de WA, waarbij NSB’er Hendrik Koot gewond raakte en drie dagen later overleed.

      

Langs de Stopera naar de linkerkant van de Amstel, over de Walter Süskindbrug. De brug is genoemd naar de Duits-Nederlandse Jood die kans zag om 600 joodse kinderen uit de Hollandse Schouwburg te redden, alvorens hij uiteindelijk zelf met z’n gezin naar Westerbork moest.

                                                  monument joods verzet                     Walter Süskind

Langs de Hermitage, linksaf over de Nieuwe Keizersgracht naar de Weesperstraat en uiteindelijk kom ik op het Jonas Daniël Meijerplein met de Dokwerker.                                              Het plein is genoemd naar de eerste Joodse advocaat in ons land (1780-1834). Van 1942 tot 1945 heette het de Houtmarkt. Op 22 en 23 februari 1941 hielende nazi’s razzia’s in de buurt. 425 Joodse mannen en jongens werden op het plein samengedreven om uiteindelijk afgevoerd te worden naar Buchenwald en Mauthausen. Wat we nu kennen als de Februaristaking was daar een reactie op, die met geweld gebroken werd. In 1952 werd de Dokwerker onthuld, van Mari Andriesen.

     

   

Om de Portugees – Israëlitische synagoge heen naar het Wertheimpark, met het Holocaust-monument van Jan Wolkers. Het monument werd in 1977 onthuld op de Oosterbegraafplaats, vanwege ruimtegebrek en de toegenomen belangstelling bij de jaarlijkse herdenking werd het monument in 1993 verplaatst naar het Wertheimpark. In kapitale letters staat NOOIT MEER AUSCHWITZ boven een vierkant van gebroken spiegels: ‘de hemel is na Auschwitz nooit meer ongeschonden’, aldus de maker. Het monument is eenmaal vernield en meerdere malen beschadigd, helaas een signaal dat de tekst meer een wanhoopskreet is dan uiting van reële verwachting. Onder het monument bevindt zich een urn met as. Het is duidelijk waarnaar dat verwijst.                             Het park is overigens vernoemd naar de betovergrootvader van cabaretier Micha Wertheim, de bankier en filantroop Abraham Carel Wertheim (1832-1897).

   

De rood-witte tekens leiden door de Henri Polaklaan, waar links het oog direct valt op de ‘Burcht van Berlage’, het voormalig hoofdkantoor van de Diamantwerkersbond, de eerste vakbond die in ons land werd opgericht. Door Henri Polak, die ‘de rebbe van de diamantbewerkers’ werd genoemd. De voorname laan, waar vooral welgestelde Joden woonden heette de Plantage Franschelaan. Ruim tweehonderd mensen uit deze straat zijn vermoord. Polak werd op 18 juli 1940 door de bezetter gearresteerd, werd niet gedeponeerd, maar stierf op 18 februari 1943 in Laren. Voor meer interessante informatie zie www.joodsamsterdam.nl. Ik wist dat in deze straat oud-VPRO-collega Rogier Proper woonde. En hij woont er nog, ik liep aan de linker zonkant van de straat en zag hem in de serre staan, waarvan de deuren waren opengeslagen. Een gesprek op de noodzakelijke afstand volgde. Toen ik uitlegde waaraan ik begonnen was zei hij – typisch Proper – : ‘mijn grootmoeder deed destijds de tocht met de trein, ging een stuk sneller’. Hij zei ook dat voor hem 4 mei niet speciaal was. ‘Wat gebeurd is met mijn familie zit zo diep in mij, dat is er eigenlijk elke dag’.

Ik kom voor de hoofdingang van Artis- ook dicht – en sla rechtsaf naar de Hollandsche Schouwburg, in 1892 geopend en een populair theater in de Plantagebuurt. In 1900 ging Heijermans ‘ Op hoop van zegen’ er in première, om iets te noemen. In 1941 doopten de Duitsers het om tot Joodsche Schouwburg en was het een jaar lang uitsluitend bestemd voor Joodse artiesten en Joods publiek. Daarna was het verzamelplaats voor opgepakte Joden alvorens gedeporteerd te worden naar Vught of Westerbork. Tegenover de schouwburg lag de crèche en daarnaast de Hervormde Kweekschool voor Onderwijzers. De directeur , de latere hoogleraar en CHU-senator, Johan van Hulst, zorgde dat via dat gebouw de kinderen die uit de crèche gesmokkeld werden. 

Bijna zeven kilometer heb ik gelopen en begeef me nu op weg naar Station Muiderpoort. Langs Artis- nauwelijks dierengeluiden die over de gesloten hekken naar buiten waaieren. Tegenover Artis in een plantsoen het Monument voor het kunstenaars verzet. Het waren de kunstenaars Gerrit van der Veen, Frank Duwaer en Willem Arondeus die de Persoonsbewijzencentrale oprichtten. De latere beroemde cineast Bert Haanstra speelde daar ook een rol in. Zeker 80.000 documenten werden vervalst. Op 27 maart 1943 vond o.l.v. Van der Veen een aanslag plaats op het Amsterdamse Bevolkingsregister. De aanslag lukt gedeeltelijk. Een deel van de groep werd opgepakt. Van der Veen deed een poging zijn vrienden uit de gevangenis aan de Weteringschans te bevrijden. Dat mislukte, hij werd gearresteerd en op 10 juni 1944 in de duinen bij Overveen gefusilleerd.

    Van der Veen – Arondeus

De Muiderpoort doemt op, met de 15e eeuwse Sint Antoniespoort, sinds de 16e eeuw De Waag op de Nieuwmarkt, de enig overgebleven stadspoort. De huidige Muiderpoort is laat-achttiende eeuws, waardoor op 9 oktober 1811 keizer Napoleon de stad binnenreed. In de poort is sinds 2002 de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs gevestigd.

     

Het pad voert langs het Tropenmuseum, door het Oosterpark, langs het OLVG, door de Transvaalbuurt naar het Muiderpoortstation. Vijfentwintig jaar heb ik in deze buurt gewoond en er vele voetstappen liggen. Daarom ben ik nu wat rechtstreekser naar het station gelopen. Vanaf het station werden ruim 11.000 Joden afgevoerd naar Westerbork. 

    

Ik volg niet lang het spoor, ga linksaf er onder door om in de Celebesstraat te geraken. Deze gaat over in de Valentijnkade. Ik loop langs het water, steek de Molukkenstraat over, blijf steeds maar rechtdoor lopen. Intussen blijkt Amsterdam-Oost ontwaakt en uit de huizen tevoorschijn gekomen. Het krioelt nu van wandelaars, hardlopers, fietsers, hardfietsers, kinderwagens, skateboarden. Ik zie een jonge vrouw met forse cameratuten in een berkenboom. Nieuwsgierig vraag ik haar wat ze ziet en/of wil zien en fotograferen? Het blijkt om staartmezen te gaan, leuk. Buiten de bebouwde kom ligt nu links de Joodse begraafplaats van Zeeburg, in 1714 in gebruik genomen door de Hoogduitse (Asjkenazische ) gemeente en een van de grootste in Europa. De gemeente was flink gegroeid, de begraafplaats van Muiderberg , sinds 1642 in gebruik, lag ver van de stad. Er werden steeds extra land bijgekocht. (Graven mogen niet geruimd worden, Jodendom kent eeuwig grafrecht). De tot 14 ha gegroeide begraafplaats bleef in gebruik tot 1914. Toen was het vol en werd de op 3 mei van dat jaar gewijde begraafplaats in Diemen gebruikt. In 228 jaar zijn wel bijna 100.000 mensen daar begraven. (Zie verder www.joodsamsterdam.nl)

    

De tocht voert langs het Flevopark en wordt over een houten bruggetje aan de overzijde van de vaart vervolgd tot bij een scheepswerfje en een huis met een pontje uit 1896, linksaf naar de Nieuwe Diep, die Merwedekanaal wordt van de stad af. De Westelijke Merwedekanaaldijk loopt onder de Noorderbrug in de ring A10-Noord. Onder de Nescio-fietsbrug door. WE zijn in Diemen. Er staat nog een tolhuis. Achter het tolhuis rechtsaf een schelpenpad op, het is ineens een stuk rustiger in dat kleine, maar fijne stuk natuur. Mij komt slechts een jongeman tegemoet, met wie een gesprekje ontstaat. Hij, Maximiliaan Siemers, blijkt een Beierse protestant, zoon van een (emeritus-)predikant, die in Amsterdam logica studeert, de enige plek in Europa, waar dat kan. Ik loop een tijdje langs het geluidsscherm van de Ringweg. Tot de Ouddiemerlaan, daar onder de viaducten door naar Diemen Station. Links voor de spoorwegovergang bevindt zich de toegang tot de Joodse begraafplaats.

      sciencepark                                                                 huis met pontje

              Noorderbrug                                                                Nesciobrug

      

 

 

 

 

 

 

 

 

Op tweede paasdag liepen we van Alphen- station naar Bodegraven- station. Een tocht van zo’n 16 km. Wij waren: Rob en Fieke, Anja en ik. Schraal maar mooi weer. Maar wat is dat Alphen lelijk. Wat is er in de loop van de tijd toch gebeurd? Het bestaat al sinds de Romeinse tijd, als Albaniana. In de tachtiger jaren kwam het in het nieuws als ‘Afval aan de Rijn’ vanwege een vuilnisbelt vol gif in de Coupépolder, er werd een golfbaan aangelegd en zodoende ontdekt. Tegen mensen die beweren dat er geen ruimte meer is voor begraafplaatsen zeg ik : zo lang er ruimte is voor golfbanen, is er nog plek zat voor hen die zich niet als vuil wensen te verbranden, maar het proces van natuurlijke ontbinding en ‘compostering’ begeren. Op 9 april  2011 kwam Alphen opnieuw in het nieuws, zelfs internationaal, vanwege een schietpartij in winkelcentrum De Ridderhof. Er vielen zeven doden, onder wie dader. En op 3 augustus 2015 gleden twee kranen met een nieuw wegdek voor de Koningin Julianabrug van pontons kwamen terecht op vier huizen en winkels aan de Hooftstraat.  Genoeg Alphense ellende. We passeren de Hervormde Adventskerk, uit de twintiger jaren van de vorige eeuw. De vader van minister Hugo de Jonge was er predikant. Hugo’s moeder is een zuster van mijn  ex-vrouw. Hij lijkt sterk op zijn opa van zijn moeders kant. De kerk herbergt een Steinmeijerorgel uit 1922. De Beijerse orgelbouwer is bekend van het wereldberoemde, immense orgel van de Dom in Passau.

    

Bij de kerk slaan we rechts af, we steken de Oude Rijn over en blijven tot Zwammerdam langs de Oude Rijn lopen. Het eerste stuk in Alphen nog heet Raadhuisstraat, met een oude villa, waar Limes Netwerk van notarissen is gevestigd en een krijtfabriek, krijt in de zin van tekenmaterialen. We wandelen langs een parkje, met een monument, een poort als restant van een oude hofstede/ridderlijk buiten.

      notarissen kantoor                                                    krijtfabriek

 1,5 meter!

Waar de Gouwe in de Oude Rijn uitmondt en verder noordwaarts gaat als kanaal moeten we omhoog naar de brug over dat kanaal en daarna weer dalen om verder te gaan over het jaagpad langs de Oude Rijn. Even een korte rugstop daar waar ons pad kruist met het Groene Hartpad, tevens hier Pelgrimspad. Verder weer achter huizen langs soms en af en toe achter de rug van goed geoutilleerde hengelaars. 

Na een kilometer of zes, zeven wacht ons Zwammerdam. Hier werd in 1972 bij toeval een boomstamkano ontdekt. Het begin naar bleek van een hele reeks spectaculaire vondsten uit de Romeinse tijd: drie kano’s, drie grote platbodems, soort rijnaken, de grootste wel 30 meter lang. Een fort met vlootfaciliteiten was opgegraven, corresponderend met het Romeinse ‘Nigrum Pullum’ oftewel ‘zwarte grond’. De huidige naam is een verbastering van Suadenburcherdam, genoemd naar een dam die in de 12e illegaal werd aangelegd om het water buiten Holland te houden, ten nadele van de Utrechtse kant. Die daar woonden beklaagden zich bij keizer Frederik Barbarossa, van hem kregen ze gelijk en de Hollandse graaf kreeg opdracht de dam te verwijderen. Helemaal verwijderd werd deze niet, het bleef over alleendam met opening. Het dorp lag aan de Oude Hollandse Waterlinie. In het rampjaar 1672 ( ‘het volk redeloos, de regering radeloos, het land reddeloos’) trokken in december 9000 Franse soldaten moordend en plunderend door het dorp dat met zijn nog geen 2000 inwoners nog tot 1964 een zelfstandige gemeente. In 1906 woedde een gigantische brand in het centrum, begonnen vanuit een bakkerij. Alle huizen kenden rieten daken, dus …..Gemeentehuis, doktershuis en een hotel gingen in de vlammen op. Ze zijn weer opgebouwd in Art Nouveau-stijl ,in de jaren 1906- 1909. We wandelen dat kleine centrum binnen langs een stenen uitvoering van het wapen van het dorp, een zwaan op een kasteeltoren. In een hoekje tussen geboomte houdt zich de 17e eeuwse Remonstrantse Kerk schuil. Merkwaardig : er ligt een hamer op het brede pad er naar toe. In het (voormalige) gemeentehuis zijn gedenkstenen aangebracht, oa. ter nagedachtenis van een inkwartiering van soldaten tijdens de mobilisatie van 1914.

      

    

Een klein ommetje naar de Hervormde Kerk. De route zelf voert er niet langs, wat ik niet begrijp, omdat de kerk het enige historische grote monument is. In Katwijk aan de Rijn liet de route de historische kerk ook al links liggen. Ik verdenk sommige route-ontwerpers van rabiaat atheïsme, in elk geval met een hekel aan kerken. De Zwammerdamse kerk is in de 16e eeuw gebouwd op de plek van een oudere kerk. Na 1672 moest de kerk hersteld worden. De kerk is open, dat is al fijn. Maar gebruik van toilet is vanwege …..juist ja het c-woord niet toegestaan. Op het predikantenbord zie ik drie voorgangers die ik heb gekend.  Als nr. 29 staat vermeld Joseph Hendricus Bartholomeus Maria Haakman. Roomser kan niet en dat klopt. RK opgevoed en voor een deel tot priester opgeleid bekeert hij zich tot het protestantisme. Hij is een jaargenoot van me in Utrecht en medelid van het orthodoxe theologisch dispuut Voetius. Zwammerdam is Jos’ eerste gemeente, komt in juni 1979 en vertrekt vier jaar later naar Dronrijp.  Jos woont tegenwoordig als emeritus in Baarn, een zachtmoedig mens. Op nr. 31 Bastiaan Adrianus Dubbeldam die in juni 1990 overkomt van Lage Zwaluwe en in april 1996 vertrekt naar het Friese Twijzelerheide. Bas zie ik nog zo voor me als een frisse ‘boer’ met blozende wangen, blauwe ogen en vriendelijke uitstraling. Na hem komt in januari 1997 Job Neeleman, een zogenaamde late roeping die ik als praeses van Voetius nog als lid heb welkom geheten. Job kwam van Nieuw Vennep en ging in 2001 met emeritaat. Job was van januari 1939, geboren in Zevenhuizen. Hij overleed op 72 jarige leeftijd in november 2011 in zijn oude standplaats Dedemsvaart. Ik zie hem nog zo voor me met zijn krullerige haardos, knoestig gezicht en twinkelende ogen.

    

      

In de kerk kunnen we even rusten, met fijne orgelmuziek op de achtergrond. We wandelen daarna Zwammerdam uit, langs De Hooge Burch, een grote borglocatie voor verstandelijk gehandicapten . Jarenlang verbleef hier ook een jongere broer van mijn vader, inmiddels al weer enige tijd overleden. We steken een spoorlijn over , gaan onder een autoweg door en wandelen door weidegebied met boerderijen met namen als Vosholstede(!), Boxhoeve, Groenoord en Nieuw Zomerzorg. Slaan linksaf en wandelen over de Warmoeskade ,kruisen weer het Pelgrimspad, over de J.C.Hoogendoornlaan, voor een brug linksaf, langs een gemaal. Voor het gemaal een opslagplaats van muskusratten-vallen. 

      

Een uitbundig bloeiende prunus maakt vrolijk, we gaan nu onder de N11 door en steken een onbewaakte spoorweg over. Net op tijd, want even later zoeft een trein richting Alphen achter onze rug langs. We zijn in Bodegraven en niet veel later bij het station. Einde van de vierde etappe, mijn rug hield zich goed, het weer was goed, het gezelschap meer dan.

 

 

 

Woensdag 29 april liep ik solo een stuk van circa 12 km, wat ik nog niet had gedaan. Start weer op de Gemeneweg tussen de twee Hazerswoude’s in, bij die oude boerderij Ruimzicht. Ik loop in westelijke richting, wat goed uitkomt want de wind is redelijk stevig westelijk, het is grauw, maar droog. Het is hier de Galgweg. Stond hier ooit een galg? De naam Hazerswoude duidt er op dat in vroege middeleeuwse tijden hier bos lag, veel bos. Hazers verwijst naar ambachtsheer Haduard die hier inde 13e eeuw jachtrecht bezat. Voor meer informatie over de streek zie de site ‘Wandelspinsels’. Aan de Galgweg ligt recreatieboerderij Jeu de Boer, waar je je  o.a.kunt uitleven in boerengolf. Het ligt ook hier nu allemaal stil.  Weids zijn de uitzichten naar Dorp en Dijk. Tussen 15 mrt en 15 juni – het broedseizoen – is de route die door de weilanden voert afgesloten. Ik volg de weg en sla na een brug over een flinke sloot rechts af een fietspad in, die onderlangs een dijk leidt. Een molen wiekt boven de dijk uit; ik klom naar boven voor beter zicht. Het is een blauwe wipmolen, maar in verval. In de omgeving van Hazerswoude staan wel acht molens.

    

    

 

Tegenover de molen sla ik linksaf loop door tuindersgebied. Bij elke tuinderij wel tafeltjes met potjes planten ,voor 1euro of nog minder. Jonge kinderen steppen me tegemoet, hun blonde haren wapperend in de wind. Ik ga een vaart over en sla direkt links af. Rechts van mij Hazerswoude – Dorp, voor me uit een forse molen. Als ik dichterbij kom op het wegdek een flink bord, waarop staat dat een doorgang via Klein Giethoorn i.v.m.de coronacrisis niet geoorloofd is. Maar een alternatieve routes er niet om in het spoor van de Limes te blijven. Voor me uit zie ik een stel lopen. Ik waag het er op. Bij Klein Giethoorn, een bed en breakfast, café en roeibotenverhuur gekomen blijkt het pad versperd met rood-wit lint. Wat te doen? Ik kan onder het lint door. Ik zoek het telefoon nummer van de uitspanning op, bel en krijg een jonge vrouw aan de lijn. Ik hoef nauwelijks uitleg te geven: ‘gaat u maar rustig door, hoor’.  Bukken dus en verder lopen om uiteindelijk op de Burgemeester Smitweg te geraken. Overigens de Rietveldse molen, genoemd naar de polder, stamt uit de 17e eeuw en functioneerde als grondzeiler tot 1966; Klein Giethoorn bestaat al bijna honderd jaar (is van1925).

    

   

Anderhalve kilometer wandel ik tussen kwekerijen; aan een lantaarnpaal een bord dat waarschuwt voor inbrekers; op een bromfiets wordt de post rond gebracht.Bij een van de tuinderijen een haan op een hek, luid kukelend, terwijl het toch al na het middaguur is. Aan het eind van de weg een picknicktafel, waar ik de meegebrachte boterhammen nuttig en een mandarijn pel. 

   

Ik kom bij de Spijkerboorse Kade. Een wandeldijkje tussen groen en talrijke sloten, bijna een kilometer lang. Daarna een lang stuk langs de spoorlijn. Bij het naderen van de N11 naar links tussen het groen door en klaphekjes naar een parkeerplaats. Naar rechts de N11 onderdoor. Linksaf langs het Archeon, de wijk Kerk en Zanen door , maar niet saai, want langs water en door groen. Na een stadspark rechtsaf en daar is al Alphen Station, het einde van mijn tocht. Ik spoor naar Leiden- Lammenschans. Neem daar een bus Diemen in de buurt van mijn auto brengt. Daar waar ik ‘s ochtends bij zorgcentrum Roomburg opgestapt was op bus 187 naar het begin. Inmiddels is de zon gaan schijnen.

Het tweede gedeelte heb ik wederom met Rob gelopen en met Marianne, die dit gedeelte ook niet met de anderen kon lopen destijds. Het gaat om het stuk Leiden – Hazerswoude. Globaal gesproken, want het pad voert noch door Hazerswoude – Rijndijk noch door Hazerswoude- Dorp, maar door het groene gebied daartussen in. Vanwege de harde oostenwind hebben we dit stuk niet vanaf Leiden gelopen, maar daar naar toe. Bus 187 zet ons af halte Galgweg aan de Gemeneweg, de weg tussen Hazerswoude- Rijndijk en H’w-Dorp. Bij een wit gepleisterde boerderij met rieten dak op zuiltjes, Ruimzicht geheten. We lopen de Vierheemskinderenweg in, waaraan de 17e eeuwse molen de Rode Wip staat te prijken. Een molen uit 1639, maar buiten bedrijf. Hij functioneert nog wel en op zaterdagen laten vrijwilligers dat graag zien en vertellen o.a. verhaal dat er ooit een molenaarsgezin woonde met negen kinderen.

    

We gaan het natuurgebied De Wick in, één van de plekken, waar vogelkenner en vogelfotograaf Adrie de Groot uren doorbrengt om wat vliegt en broedt te spotten en vast te leggen. Je kunt je gratis op zijn levendige dagboek abonneren: voor elke vogelliefhebber een must! Enfin, de weilanden zijn vol grutto’s, kieviten, grauwe ganzen, Canadese ganzen, een eend vliegt plotseling op. Van een nest met een ei zo blijkt. Twee hazen op ons pad, die het hazenpad kiezen. Eén waagt besprong in een sloot en zwemt naar de veilige overkant. De ander durft niet, blijft voor ons uit rennen. Aan het eind van de kade tussen twee sloten, durft hij nog steeds niet te springen en rent met een enorme vaart langs ons heen terug. Ooit bedacht ik : het konijn ging er als een haas vandoor. Maar dit geheel terzijde. 

    

   

Na een vogelkijkhut volgt volgens Rob een nog al lang saai stuk langs een autoweg en nu ook nog met veel fietsverkeer. Hij kent een alternatieve route. We slaan rechts een asfaltweg richting de N11. Waar de weg dood loopt treffen we twee mannen die met een drone en een camera aan het werk zijn. Het is de eerste keer dat ik een drone zie, anders dan op tv of in een krant. Vanaf de mannen steken we een weiland door, met nieuwsgierig rundvee aan de andere zijde van de sloot. We komen uit bij de Welpoortsche Vliet, waarvan gezegd wordt dat via dit water de Geuzen de stad Leiden binnenkwamen. Bij de N11 steken we de vliet over om aan de andere kant er langs te lopen tot aan een buurtschap met boerderij Welvaart. Daar slaan we rechts af tot aan de Blauwe Wipmolen.

   

 

Bij de molen slaan we linksaf en volgen een kaarsrecht fiets- en wandelpad naar de Leidense rand van Zoeterwoude-Dorp. We zijn weer op de oorspronkelijke route die over de A4 loopt, maar Rob kent een spannend en aantrekkelijker alternatief. We gaan de snelweg onderdoor over een lange houten vlonder, hier en daar wat wiebelig en er moet gebukt worden, in elk geval ik moet dat zeker. Over een dijkje links naar een voormalig klooster, nu studentenhuis, over een met huizen bebouwde dijk naar park Cronesteyn, aan de rand van Leiden. Een koffiehuis verkoopt koffie, thee en versnaperingen om mee te nemen. Alzo ook aan ons. Vanaf het park dik bezaaid met bloeiend daslook is het nog een uur naar de auto. Voor mij een martelgang in verband de heviger dan ooit opspelende onderrug. Toch een zeer geslaagde dag al met al, waarbij de 1.5 meter behoorlijk gerespecteerd werd.

     

      

 

Veertig officiële Lange-Afstand-Wandelpaden zijn er momenteel in ons land, met een gezamenlijke lengte van circa 10.000 km. Daarnaast nog vele streekpaden, lokale rondjes, themawandelingen, NS- wandelingen en dan vergeet ik vast nog andere ‘paden’. Ons land is een wandeleldorado bij uitstek.

Een redelijke nieuwe loot aan de reusachtige stam is het Romeinse Limespad,dat loopt van Katwijk naar Berg en Dal bij Nijmegen, met een totale lengte van 275 km.                       Ik loop dit pad met Rob Lut, Fieke Kroon uit Leiden, Marianne Thomassen en Gerrit Kolthoff uit Amsterdam en Anja Koster, eveneens uit Amsterdam. Overigens niet altijd in dezelfde samenstelling. Het eerste traject, van Katwijk naar Leiden, heb ik gelopen met Rob, die dat eerder al liep met anderen, toen ik niet kon, maar zo graag wandelt, dat hij mij graag vergezelde. 

Limes is Latijn voor grens. We vinden het nog terug in ‘limiet’ en afleidingen daarvan. We lopen dus wat ooit de Romeinse grens vormde. Katwijk was toen het westelijke eindpunt van de Nederlandse Limes. Lugdunum Batavorum heette Katwijk toen en lag aan de monding van de Oude Rijn. Daaraan de Noordzee bouwden de Romeinen een versterking, Brittenburg, uitstekende uitvalsbasis voor veroveringen van Britannia. Er is niets meer van over, een kunstwerk van Nicolaas Dings herinnert er aan en vormt het startpunt van de tocht. Dankzij vondsten, opgravingen, maar vooral dankzij de zgn. Peutingerkaart hebben we een redelijk beeld van hoe de grens verliep. In sommige namen leven de oude locaties nog voort, zoals Albaniana in Alphen (aan de Rijn) en Noviamagus in Nijmegen. De Peutingerkaart is een reproductie van een oude Romeinse reiskaart uit de 3e of 4e eeuw na Chr., met daarop namen en afstanden van en tussen de diverse castella. Een 13e eeuwse kopie bevindt zich in Wenen. De Augsburgse humanist Konrad Peutinger liet van die wel bijna zeven meter lange perkamente versie een nieuwe ‘kopie’ maken.

Het monument van Dings stelt op een ijzeren tafel een bronzen sculptuur vaksoldaten van keizer Caligula voor, die staan opgesteld om tegen de zee te vechten, naar een verhaal van Suetonius. De soldaten zouden gewonnen hebben en als gedenkteken werd een vuurtoren gebouwd: Kalla’s (Caligula) toren. Op het kunstwerk de tekst: ‘Kalla’s toren, hier geboren zocht Neptunus toorn. De heelzee zou hij bezitten en vechten om het huis te Britten’.

Wat Oude Rijn was is aan het eind Uitwateringskanaal gaan heten. Bebouwd en bewoond                      Katwijk ligt ten zuiden ervan. We steken het kanaal over en lopen de smalle duinstrook door gedurende een km. Daarvoor nog staande oog in oog met het Monument voor de Verdronken vissers. Volgens Suetonius overwonnen de soldaten van Caligula de zee, meer wens dan realiteit of eerder geluk dan wijsheid. Het monument laat zien hoevelen van de Katwijkse vissers genomen heeft.

               

Tegenover de witte kerk verlaten we duin en strand en zee. We lopen om de kerk heen steken door het Andreashof door een poortje komen we op het Andreasplein. In het hofje worden we verrast door een vlucht putters. De naam Andreas is ook verbonden aan de kerk. Vernoemd naar de apostel Andreas, onder meer schutspatroon van vissers. Het wapen van Katwijk is een azuurblauw andreaskruis op een zilver fond. De kerk is gebouwd circa 1460 en op 5 april en 24 mei 1571 geplunderd door de watergeuzen. Voor de kerk nog een vissersmonument: vissersweduwe met zoon. Met dit monument worden de vissers herdacht die tijdens WO.I door zeemijnen om het leven kwamen. 

         

Enigszins kris kras door het zuiden van het oude Katwijk bereiken we het grote duinengebied ten zuiden van het dorp van Dirk Kuijt, Esther Ouwehand en veel verder terug in de tijd Charley Toorop. Het prachtige lenteweer heeft velen de duinen ingevoerd en dus is het in deze tijd van ‘het nieuwe normaal’ steeds alert blijven.

             

We worden de bebouwde wereld weer in geleid, door de wijk Zanderij, langs een brede sloot, waaraan pubers zitten te vissen en inderdaad behoorlijke grote karpers zichtbaar zijn. We steken de N206 over en belanden in Katwijk aan de Rijn en daar is een bakker open en gelegenheid om weer even te rusten, vooral voor mij noodzakelijk vanwege een steeds weer opspelende pijn in de onderrug. Het Uitwateringskanaal wordt in dit dorp Additioneel Kanaal. Maar hier komen we ook bij de oorspronkelijke Oude Rijn, waar we langs lopen met zicht op prachtige voorname panden en tuinen, vervolgens een stukje langs genoemd Additioneel Kanaal, dat afsnel uitmondt in de Oude Rijn en breder zijn loop vervolgt verder landinwaarts.  Katwijk aan de Rijn ontstond in de 12e eeuw, z’n vismarkt verloor het al in de 14e eeuw aan het steeds meer groeiende Katwijk aan Zee. Katwijk aan de Rijn ging toen vooral bestaan van land-en tuinbouw, er waren eeuwenlang ‘lijnbanen’, waar touw werd geslagen. (In Elburg is er nog steeds één die functioneert, van de firma Deetman) Begin deze eeuw werd de groenteveiling opgeheven, terwijl die daarvoor een eeuw lang een belangrijke plaats in nam, omdat Katwijk de grootste producent van waspeen was in Europa. Het dorp is al eeuwenlang verbonden met een tak van het huis Wassenaer, waarvan een bekende telg, Maria van Reigersberg in een praalgraf van Rombout Verhulst in de Dorpskerk uit 1300 begraven ligt. In het centrum van het dorp pronkt pontificaal de oude herberg De Roskam, waar recht gesproken werd, schouten en schepenen vergaderd werden en nu centrum voor feesten en evenementen.

    

We lopen een stukje langs het kanaal en dan Oude Rijn, ontmoeten een vrouw die de hand uitlaat (in deze coronatijd heb ik nooit zoveel honden gezien), die met manlief de Limes heeft gefietst, vanaf Regensburg tot thuis, hier in Katwijk. Enfin, geleidelijk zijn we feitelijk Rijnsburg ingewandeld. Even een stop voor rug en maag in een speeltuintje. We steken de A44 onderdoor , wandelen door modern Oegstgeest en langs Endegeest in de verte links en eindigen bij Leiden CS, waar ik de trein terug neem naar Amsterdam, de tram naar Zeeburg, waar mijn auto staat. Rob wandelt naar zijn huis in de sleutelstad.              Endegeest is een kasteel , oorspronkelijk  uit 1307, waar van 1641 tot 1643 Descartes verbleef. Het huidige kasteel werd gebouwd na zijn verblijf van 1647 tot 1651. In 1895 koopt de gemeente Leiden het om er een psychiatrische inrichting in te vestigen. Ruim honderd jaar werd het met park en landgoed voor de geestelijke gezondheid gebruikt.