De zachte krachten zullen zeker winnen
in ‘t eind – dit hoor ik als een innig fluistren
in mij: zo ‘t zweeg zou alle licht verduistren
alle warmte zou verstarren van binnen.

De machten die de liefde nog omkluistren
zal zij, allengs voortschrijdend, overwinnen,
dan kan de grote zaligheid beginnen
die w’als onze harten aandachtig luistren

in alle tederheden ruisen horen
als in kleine schelpen de grote zee.
Liefde is de zin van ‘t leven der planeten,
en mense’ en diere’. Er is niets wat kan storen
‘t stijgen tot haar. Dit is het zeekre weten:
naar volmaakte Liefde stijgt alles mee.

Henriëtte Roland Holst-van der Schalk (1869-1952

Jacqueline van der Waals is bij tallozen bekend zonder dat ze bekend is. Ze schreef een lied, warvan de beginregels onlangs ook weer door koning Willem Alexander bij zijn inhuldiging werden gesproken: wat de toekomst brengen moge… Bij de inhuldiging van Beatrix als koningin in 1980 werd het gehele lied nog gezongen. Het lied wordt te pas en te onpas gezongen en is voor mij nog slechts van waarde, wanneer het om situaties gaat, overeenkomstig die waarin en waardoor de dichteres het heeft geschreven. Zij schreef het toen ze te horen had gekregen dat ze ongeneeslijk ziek was. Jacqueline E. van der Waals, dochter van een wereldberoemde, Nobelprijswinnende natuurkundige, heeft mooi werk geschreven, waaronder het hieronder volgende De herdersfluit.

De herdersfluit

Jacqueline E. van der Waals

Eens ging ik langs het lage riet,
Dat ruischen kan en anders niet,
Toen, langs mijn pad, een herder kwam,
Die één van deze halmen nam,
En dien besnoeide en besneed,
En maakte tot zijn dienst gereed.
Door dit gekorven rietje, dat
Als dood hij in zijn handen had,
Dien stemmeloozen stengel zond
Hij straks den adem van zijn mond,
En, als hij blies, zoo zong het riet,
En, als hij zweeg, verstomde 't lied:
De zoete, pas ontwaakte stem
Bestond en leefde slechts door hem.

Zoo gaf ik gaarne wensch en wil
In 's Heeren hand en hield mij stil.
Zoo dan, als door een rieten fluit,
Bij zwijgend eigen stemgeluid,
Gods adem door mij henen blies,
Hoe groote winst bij kleen verlies!

‘Maar we zitten zonder meid’, zo dicht Adwaita oftewel J.A.Dèr Mouw. Een halve regel uit het begin van zijn gedicht ‘K ben Brahman. Prachtig gedicht vanwege ‘ de geheimenisvolle gelijkschakeling van wie/wat hoog is en wie/wat laag. Het Evangelie is radicaler: voortrekken van hen die altijd achteraan staan, geen poot om op te staan, klein als kinderen, kwetsbaar, beïnvloedbaar. Kortom echte kinderen van HEM die grote dingen doet. Niet fatalisme, neerslachtigheid, de ideologie van eigen gelijk, de onaanzienlijken die lijf en ziel durven prijsgeven:

Werkster

Zij kent de onderkant van kast en ledikant,
ruwhouten planken en vergeten kieren,
want zij behoort al kruipend tot de dieren,
die voortbewegen op hun voet en hand

Zij heeft zichzelve aan de vloer verpand
om deze voor de voeten te versieren,
van dichters, predikanten , kruidenieren
want er is onderscheid van rang en stand

God zal haar eenmaal op Zijn bodem vinden
gaande de gouden straten naar Zijn troon
al slaande met haar stoffer op het blik

Symbolen worden tot cymbalen in de
ure des doods-en zie, daar lot ten hoon
zijn daar de dominee, de bakker en de frik

‘k Ben Brahman. Maar we zitten zonder meid

‘k Ben Brahman. Maar we zitten zonder meid.
Ik doe in huis het een’ge dat ik kan:
‘K gooi mijn vuilwater weg en vul de kan;
Maar ‘k heb geen droogdoek; en ik mors altijd.

Zij zegt, dat dat geen werk is voor een man.
En ‘k voel me hulp’loos en vol zelfverwijt,
Als zij mijn lang verwende onpraktischheid
Verwent met wat ze toverde in de pan.

En steeds vereerde ik Hem, die zich ontvouwt
Tot feeërie van wereld, kunst en weten:

Als zij me geeft mijn bordje havermout,
En ‘k zie, haar vingertoppen zijn gespleten,

Dan voel ik éénzelfde adoratie branden
Voor Zon, Bach, Kant, en haar vereelte handen.

Brahman is een begrip uit het Hindoeïsme, waarin staat voor de onveranderlijke werkelijkheid, die uit zuiver zijn en bewustzijn bestaat. Het is oerstof, eeuwigheid en leeft in ons diepste innerlijk als Atman als onze oorsprong. Dèr Mouw, die dichtte onder het pseudoniem Advaita, wat kan vertaald worden als non-dualiteit, tweeheidsloze, schtets in de openingszin van bovenstaand gedicht het diepste dilemma in zijn leven: die tussen De Idee en absolute Ideaal en de alledaagse werkelijkheid. Uiteindelijk komt hij uit bij de gelijkwaardigheid van het Grootse, zoals Zon, Bach en Kant en de dienstbode met haar vereelte handen. We kijken in de ziel van deze dichter,zijn ‘Anliegen’: de eenheid, harmonie,balans ‘ tussen het grote en het kleine, het nietige en het kolossale: een melkweg en een kindertraan’ (Wikipedia)

Proef het gedicht woord voor woord, laat het beeld zich aan je opdringen en je wordt overweldigd door schoonheid van taal en kracht van boodschap.

Op een tochtje door Voorne-Putte deed ik ook Simonshaven aan, waar twintig jaar de grote Schriftuitlegger Frans Breukelman stond. van de toenmalige pastorie waar hij woonde, liep een pad naar het buiten het dorp gelegen witte kerkje. Hij noemde het de Via Dolorosa, zo vertelde me Ad van Nieuwpoort, die hem als zijn assistent goed gekend heeft. Preken was voor Breukelman het hart van het werk, maar juist daarom zo moeilijk; dat kon je nooit lichtzinnig opvatten. Het kostte hem zweet en tranen, op z’n minst. Vandaar die naam. Het bezoek aan het kerkje, waar fietsen stonden en een auto, vanwege een vergadering van het moderamen van de Protestantse Gemeente, inspireerde me thuisgekomen tot onderstaand gedicht.

KERK VAN SIMONSHAVEN

Sneeuwwit baken

In groen land

Verhoogde toevlucht.

Woorden die willen raken

Uitgestoken , reikende hand

Vrijplaats voor wie steunt en zucht.

Zondag aan zondag

Van Pasen tot Pasen

Schrift opengelegd

Aarzelend, tastend gezag

Tot vrees en verbazen

Geest waaiend door wat wordt gezegd.

Steen aan steen de namen geschreven

Ooit genoemd bij trouw en bij doop

Monden die zongen en harten die baden

Geloofden, hoopten en liefhadden bij ’t leven

De stappen geregen tot levensloop

Geborgen bij Hem als in de akker de zaden

Gij zijt een haven

Voor Simon en de andere elf

Voor allen tot aanzijn gekomen

Hier kan men laven

En loven onder ’t gewelf

Buitenplaats om van toekomst te dromen.

Als zaad worden gedichten gestrooid. In deze week loop als het ware tegen gedichten op. Een nieuwe dichter des vaderlands, een gedichtenboekje van Anna Enquist als geschenk; op radio 4 programma’s met gedichten en muziek in elkaars omarming. Even een moment in de tijd dat het vuur van de poëzie vlamt, de rest van het jaar vinden bundels moeizaam hun weg naar lezers en mag je hopen dat af en toe door de ether een gedicht te horen valt. Dichten hangt samen met dicteren, opstellen en met gedachten, als ook met stollen. Met minimale tekst het maximale verwoorden, waardoor het niet exacter kan en het mystieker blijft. Het is als met een uilenbal: om het te ontcijferen moet je het elkaar halen. Maar het gevaar is dat met het ‘ontrafelen’ het geheim ook weg ontleed is. Het gedicht is het opbergdoosje van het mysterie. Zelf eindig ik kerkdiensten altijd met een gedicht, uitgesproken net voor de zegen. In dat gedicht is naar wat ik meen de verkondiging samengebald. Vandaag, zondag 3 februari, eindigde ik de Simsoncyclus met Memlinc, een gedicht van Martinus Nijhoff.

Ernstig en eenzaam staat                                                                                                 tussen de holten van                                                                                                   hemel en aarde de man                                                                                              die Gods woorden verstaat,

antwoord weet, maar nog zwijgt                                                                                 zo lang de vraag nog klinkt,                                                                                         wacht tot de wereld verzinkt                                                                                         en een ster de zon overstijgt.

Hong’rend naar eeuwigheid                                                                                        brak hij zijn leven als brood,                                                                                         proefde in dit voedsel den dood,                                                                                 deed afstand, en houdt zich bereid.

Luisterend, zwijgend, en in                                                                                          vroomheid bereid: voorwaar,                                                                                       dit is geen einde nog, maar                                                                                          een voorgoed begonnen begin.