Al weer een tijdje hoor je op de radio tussen de programma’s door een spotje dat begint met het geluid van een groep dieren. In het begin had ik trouwens niet door dat het dieren waren, het konden net zo goed rare toeters zijn, maar nu denk ik dat het schapen zijn. dan volgt de stem van Roel Bentz van de Berg die ons oproept ons niet te laten leiden, maar te laten gidsen en wel door de VPRO-gids. Met als argument dat de VPRO ons naar de vooruitgang brengt.
Ik vind het maar een raar spotje. Misleidend ook. De VPRO wil ons van kuddedieren in het algemeen tot volgelingen maken van haar zelf. Tot kuddedieren van de VPRO dus. want wat is het verschil tussen leiden en gidsen? Zoek in Van Dale onder gids en gidsen en in alle definities valt het woord ‘leiden of leider’.
Ik ben zelf reisleider geweest bij de OAD en ik ben het soms nog en binnen dat leiden valt ook gidswerk. Niet altijd. Soms huurde en huur je gidsen in op specifieke plekken, in bepaalde steden. Je zou kunnen zeggen dat gidsen je binnenvoeren in een nog onbekende of weinig bekende wereld, een weinig of onbekend verleden en heden. De reisleider zorgt voor het goed verloop van het geheel.
Laten we er van uitgaan dat de VPRO bovenstaande ook met gidsen bedoelt. Dat het om specifieke inhoud gaat, om ontdekking en herontdekking. Wat is dan die grazige weide waar ze ons naar toe leidt? De vooruitgang! Maar wat is dat dan, waaruit bestaat die dan? Het is een woord, een holle abstractie. Het betekent op zich niets. Objectief gesproken gaan we per definitie vooruit, een terugkeer naar het verleden is onmogelijk dan alleen in een nostalgisch sentiment en in melancholie. Natuurlijk je kunt in het verleden blijven hangen, in een verleden trachten te leven, zoals sommigen doen, met kleding en inrichting uit een bepaalde periode, maar ook zij blijken wel een mobiel te hebben en een computer en even zo goed verloopt ook hun leven van de wieg naar het graf. De VPRO bedoelt natuurlijk uit te drukken dat zij een progressieve omroep is, een moderne omroep. Maar dat betekent ook nog niets. Ga je dan mee met alle modieuze trends, in alle technische vernieuwingen? De VPRO stond altijd bekend om de vrijheid voor eigen keuzes, dwars tegen de tijdgeest in. Dat niet alle vooruitgang ook vooruit-gang is. De VPRO heeft nog prachtige programma’s, zoals die reisprogramma’s. Maar wat heeft dat te maken met de vooruitgang? Op de radio speelt de VPRO nauwelijks een rol meer. Parels als OVT en Argos zijn gelukkig gebleven, literatuur en kunst zijn naar de nacht verbannen. Maar wat heeft dat met vooruitgang te maken? In de VPRO- gids staan prachtige artikelen, maar wat vooruitgang? De VPRO was ooit koploper van de nieuwe media. Niets meer van te merken. De VPRO bleef binnen het in mijn ogen failliete bestel, hobbelt keurig mee en heeft zich naar de marge laten verdringen. Niets vooruitgang, hooguit : blijmoedig voorwaarts en dat is al heel wat en wellicht (soms) genoeg.
Daar komt nog iets bij. Een goede gids verleidt. Niet alleen met wat hij te vertellen heeft , maar ook hoe. Welnu, Roel Bentz van de Berg is een aardige en bekwame oud-collega, maar zijn stem is die van een doodgraver, een boodschapper van onheil. Het doet me denken aan ouderwetse hel-en-verdoeminis-dominees. Ik hoop dat ik zelf verleidelijker klink. In elk geval vind ik het geblaat van schapen mooier. Dat ontroert me, maakt me wee, de stem van Roel schrikt me af en verleidt me niet om een abonnement te nemen.
Volgens Van Dale is de etymologische oorsprong van het woord gids ‘gadzo’, een woord uit de taal van de zigeuners en betekent het oorspronkelijk een vrouw die als spionne optreedt. Dat vind ik wel een prachtige omschrijving van wat een gids zou kunnen zijn: iemand die de wereld verkent om te zien of er een uitgang is, voor- of achteruitgang, uit de misère. wat ook de functie is van een ware herder, zoals in ps. 23 verwoord. Dat zou de VPRO kunnen zijn: een deur naar een andere werkelijkheid, bevrijdend, met een ander zicht, met andere ogen en oren. En eerlijk gezegd dat doen veel van hun programma’s ook. Zouden ze dan dat met hun spotje bedoelen? Maar mag dat dan a.u.b. met een verleidelijker stem?