Gerard Reve was in bepaalde opzichten een goed autodidactisch theoloog. Hij had al snel door dat je de Bijbel niet historisch moest lezen, maar symbolisch. Dat geldt zeker het eerste boek Genesis. Geen proces verbaal van hoe het begon, maar kijk op en boodschap voor de wereld van nu. Genesis is hoogst actueel. Het verbod te eten van de boom van kennis van goed en kwaad en vervolgens het overtreden van dat gebod is niet een verhaal over hoe het kwaad in de wereld gekomen is, maar het is het verhaal dat wij geen weet hebben van wat goed is en kwaad; dat we dat aan de Eeuwige moeten overlaten, dat wil zeggen dat het ons moet worden aangereikt en dat het eten van de boom in die zin een zondeval is, dat we nu in goed en kwaad verstrikt raken en geraakt zijn. Wij zouden dolgraag het precies willen weten, maar de praktijk van elke dag leert dat ethische kwesties complexer zijn dan ons lief is, dan we verlangen. Ik werd daar weer bij bepaald op donderdagavond en nu vrijdagavond. Donderdagavond woonde ik een lezing bij van Jan Brokken in de bibliotheek van Bergen op Zoom. De avond was georganiseerd door mijn vaste en favoriete boekhandel Quist (waar je jezelf ook met een keur aan klassieke cd’s kunt verrijken en kunt laven aan heerlijke koffie en zelfgebakken taart en gebak) naar aanleiding van Brokkens terechte bestseller De Vergelding. Zo’n vijftig, zestig mannen en meest vrouwen luisterden geboeid naar de ontstaansgeschiedenis van het boek, de problematiek die het schetst, de dilemma’s waar gewone mensen voor komen te staan, het onderzoek naar die catastrofale gebeurtenis in een dorp van 2000 inwoners  en de weerklank van het boek, wat het te weeg heeft gebracht tot op de dag van vandaag. Jan Brokken is domineeszoon en dat kun je merken. Niet alleen omdat hij opgevoed is in een erudiet milieu, maar ook omdat hij een retorisch talent geërfd blijkt te hebben. In Freek de Jonge zal ook zijn vader voor een deel voortleven. Vanavond ben ik opnieuw de oorlog ingedoken en heb in één ruk de drie afleveringen gezien van de Duitse serie Unsere Väter, unsere Mütter. Vijf vrienden, waaronder twee vrouwen en een joodse jongen en twee broers, zweren elkaar trouw aan de vooravond van de door Duitsland ontketende oorlog. De twee broers , gestimuleerd door hun vader, trekken het Wehrmachtuniform aan. De oudste als luitenant en overtuigd militair, z’n jongere broer zonder enig enthousiasme. Het ene meisje, heimelijk verliefd op de oudste van de soldatenbroers, kiest voor een leven aan het front als verpleegster. Het andere meisje, een beeldschone zangeres, zet leven en lichaam in om haar joodse vriend het leven te redden. Het verloop van de oorlog plaats allen voor dilemma’s en beslissingen ‘ met de pistool op de borst’, zonder  inzicht in en overzicht op de consekwenties. Wat is goed, wat is kwaad? Principes, waarden en normen blijken pas wat ze waard zijn als ze op de tocht staan. De laffe jongen wordt juist dapper, maar ook onverschillig en cynisch, maar tegen het eind offert hij zich weer. De oudere , zelfverzekerde , op het oog harde broer wordt gevoeliger, zachter, breekt wordt  deserteur; de verpleegster raakt verstrikt in plichtsbesef en eigen geweten; de zangeres wil redden, maar werkt zich zelf in de nesten en de joodse jongen wordt geconfronteerd met dilemma’s als ‘ uit de kast komen of niet’, kiezen voor mede-joden met gevaar voor eigen leven of niet. Het is maar een ruwe schets van genoemde complexiteit. Brokkens boek is daarvan ook één indrukwekkend getuigenis. Het brengt me op het adagium van Georges Simenon, van wie ik alle Maigret-boeken in huis heb en verslonden. Hij zei: ‘het belangrijkste is om te begrijpen en niet om te oordelen.’ Ik geef toe, dat is verrekte lastig, want het oordelen lijkt ons in het bloed te zitten. De media staan bol van programma’s die niet op begrijpen uit zijn, maar op oordelen. De kranten lopen over van columns, waarin gekapitteld, terecht gewezen, vinger gewezen wordt. En ik ben zelf niet de laatste waar het op oordelen aankomt. Daarom is het zo goed om boeken als De vergelding te lezen, maar ook Amor fati van Abel Herzberg en films te zien, zoals boven omschreven. ‘Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen’, om ook weer Bijbels af te sluiten.