Vrijdag 17 augustus gaan we weer op pad, startend in Maaseik, België. Al in het neolithicum was hier bewoning, getuige de vondst van strijdhamers.Er zijn ook vondsten gedaan uit de bronstijd en uit de Romeinse tijd.De geschiedenis van het huidige Maaseik begint echter met de abdij van Aldeneik, waarvan de kerk nog over is, iets ten noorden van Maaseik. Vanaf 952 zijn klooster en landgoederen er om heen eigendom van de bisschop van Luik. Zuidelijker wordt rond 1230 een nieuwe nederzetting gesticht, dat de eerste zal overvleugelen. Dit Nieuw-Eik wordt Maas-Eik, omdat het aan de Maas blijft liggen, terwijl de toen druk bevaren rivier wegmeandert bij Ald-Eik vandaan. Maaseik ontwikkelt zich tot een welvarende stad, met tussen oorlogshandelingen door een bloeiende lakenindustrie. Laken is overigens in die 13e en 14e eeuwse periode niet de stof die we nu als laken kennen, maar vervilte wol. De wol wordt voornamelijk uit Engeland geïmporteerd. Je zou het nu niet zeggen, maar Maaseik raakt tijdens de Reformatie onder invloed van eerst anabaptisme en later van calvinisme. Net als in Hasselt komen gereformeerde burgemeesters aan het bewind. Tijdens de 80 jarige oorlog wordt de stad geplunderd door een Gelders leger; tegen het einde van die oorlog legert Karel IV van Lotharingen troepen in de streek. In 1672 nemen de Fransen de stad in en versterkt Vauban de stad; af en toe breekt de pest uit en op 6 mei 1684 wordt de stad door een enorme brand getroffen. De Negenjarige Oorlog brengt ook weer plundering en verwoesting. Begin 18e eeuw wordt de stad bezet door de Staat-Britse troepen van Marlborough, in het kader van de Spaanse Successieoorlog. Een paar decennia later zijn het Duitse troepen die haar bezetten. Allemaal ook perioden van armoede. Gevoegd bij misoogsten leidt dat tot de Bokkenrijdersbenden, onder leiding van een Maaseikenaar, Henricus Houben, een schoenmaker. De eeuwen door laat de geschiedenis van de stad zien dat wij als soort voor elkaar de ergste vijand zijn. In 1794 zijn het weer Frans-revolutionaire troepen die het Maasland teisteren. Het enige ‘tegenwapen’ en ‘stoom afblazen’ tegelijk is bidden blijkbaar, gezien de vele kloosters die er in de loop der eeuwen gesticht worden.                        

Maaseik is ook de geboortestad van de Gebroeders Jan en Hubert van Eyck, waarvan Jan (ca.1390- 9 juli 1141) de beroemdste is en met Rogier van der Weijden de voornaamste vertegenwoordiger van de Vlaamse Primitieven. Zijn grootse schepping het Lam Gods in de Sint Baafskathedraal van Gent behoort nog immer tot de mooiste schilderkunstige creaties van de wereld.

Merkwaardig genoeg omzeilt het Pelgrimspad de oude stad, maar wij wandelen toch eerst naar het centrum, voor een koffie aan de Markt om vervolgens weer terug te keren naar de eigenlijke route.

                                    Markt                                                                            Monument Gebr. van Eyck

                                                           zelfportret Jan van Eyck?                      Bokkenrijder op stapel boeken?

                                                Mijn (wandel)vrienden                            Warm welkom in een vd kerken

We lopen langs de Maas, maar al snel buigt de rivier van ons weg naar rechts, komen door de buurtschap Dekenskamp en vervolgens in Aldeneik, in de 8e eeuw begonnen met het al genoemde klooster. Begonnen als vrouwenklooster wordt het voor de 10e eeuw al vervangen door een kapittel van twaalf kanunniken. In de 12e en 13e eeuw bouwen de kanunniken twee kerken: de Sint Pieter en de Sint Anna, waarvan de laatste is overgebleven. Na allerlei militaire onrust verhuist het kapittel met al zijn kunstschatten naar de St.Catharinakerk in Maaseik. Aldeneik vervalt tot een kleine agrarische gemeenschap. Vanaf 1900 komen er vier steenfabrieken, waarvan de laatste zijn deuren sluit in 1972. Daarvoor in de plaats komt grindwinning richting de Maas en daaruit ontstaat het recreatiedomein Heerenlaak, met op een schiereilandje een jachthaven. In het kerkdorp staat ook de Sint Harlindis en Relandiskapel, met een Willibrordusput. De vrouwen waren de eerste abdissen en de ‘Apostel der Friezen’ heeft mogelijkerwijs hier een Wodansbron omgevormd tot een doopvont. Als stichter van de abdij van Susteren was hij in de buurt. In de tekst  van het houten gevelbeeld van Willibrord wordt er naar verwezen: ‘Herder van een koppig volkje,/ nu en dan een storend wolkje/ Hoeder van ‘s Maaslands oudste kerk/ ‘Als ic can stoer, als eyck zo sterk’.

                 Brug en Maas bij Maaseik                                        St.Annakerk Aldeneik

                                                        Kapel                                                                 Willibrordusput

Een fraai terras aan de Maas in de vlek Leeuwerik verleidt tot een koffiestop. Daarna de rugzakken weer omgegord en langs de Maas in stralend weer tot aan jachthaven De Spaanjerd, waar we linksaf slaan en vrij spoedig weer rechts. Het dorp Ophoven laten we links liggen. Doorlopend langs de grote jachthaven komen we in Geistingen. Hier werden voorwerpen gevonden uit het paleolithicum en het neolithicum. Verder bronzen bijlen en sporen van de aanwezigheid van Eburonen, een volksstam dat in de tijd van Julius Caesar tussen Maas en Rijn woonde. Geistingen ontstond als Frankische nederzetting aan de heirbaan Maastricht-Nijmegen.  De Maas lag toen nog tegen het dorp aan. Het laatste dorp dat we in België aandoen is Kessenich, de meest noordoostelijke plaats van onze zuiderburen. Hier zijn een prehistorische en twee Romeinse begraafplaatsen gevonden. En in 1964 werd de oude heirbaan Maastricht-Nijmegen blootgelegd. Verondersteld wordt dat de Romeinen er een castellum bouwden, gebruikmakend van de natuurlijke hellingen. In een van de oudst bewaard gebleven handschriften in ons land wordt de schenking van Kessenich (Casalum) van koning Otto I aan graaf Ansfried vermeld, de vader van de latere bisschop van Utrecht, ook Ansfried geheten. Eeuwenlang werd het handschrift bewaard in de abdij van Thorn, die de rechten over Kessenich erfde. Thans bevindt het zich in Maastricht. Tijdens WO.II storten in 1943 drie gevechtsvliegtuigen neer in het dorp: twee geallieerde (23 juni en 31 augustus) en één Duits (14 oktober). Op 5 augustus 1944 vindt een mislukte aanslag plaats op de burgemeester en op 8 augustus schieten verzetslieden een Duitse soldaat dood; ze worden  op hun beurt vermoord tijdens een razzia. Begin september 1944 drijft de Brigade Piron (Belgische 1e Infanteriebrigade o.l.v. Jean Piron) de Duitsers terug tot achter de Maas, waar ze tot december hun posities behouden.           Wij bezoeken in het dorp de St.Martinuskerk (neogotisch,1899) met z’n 14e eeuwse mergelstenen toren. Rob steekt een kaarsje op. En zo kunnen we welgemoed richting Thorn, waar we vlak voor dit fraaie stadje de grens oversteken. Een bord vermeldt dat op 5 oktober 1994 het Pelgrimspad in het schilderachtige witte stadje door ANWB-directeur Nouwen feestelijk werd geopend. In Thorn eindigt onze eerste wandeldag en vinden we onderdak bij een ‘Vriendin op de Fiets’, een hartelijke weduwvrouw. ‘s Avonds heerlijk gegeten op een terras, de fraaie kerk bekeken, wat rondgewandeld en een vorstelijk ijsje als sluitstuk. Thorn: een bezoek meer dan waard. Op de rand van een moerassig gebied op een hoogte bouwt graaf Ansfried in 990 een stift, een klooster voor benedictinessen. Het groeit uit tot een wereldlijk stift voor adellijke dames en een vorstendom, het Abdijvorstendom Thorn. De witte kleur heeft het stadje te danken aan de Fransen, die in 1794 over de stad kwamen te regeren. De adellijke dames vluchtten weg, de Fransen voerden een belasting in op basis van de omvang van de ramen. De arme bevolking, vaak wonend in grote panden van gevluchte rijke lieden, konden die niet opbrengen, metselde ramen dicht. En om de bouwsporen te verbergen, werden de huizen wit gekalkt.

      Maas bij Leeuwerik                                                    Op weg naar Geistingen

                 Kessenich in de verte                                                 Dichtbij Kessenich

                                                        St.Martinuskerk Kessenich                     Eenmaal RK geboren, nooit helemaal RK-verloren

                  Net de grens over, Thorn in zicht                              In Thorn

 Zaterdag 18 augustus: Normaal zouden we in Thorn weer starten, maar dan zouden we eerst met 2 auto’s naar het eindpunt – Tungelroy – moeten rijden en met een auto terug en dan pas beginnen te lopen. Dus gaan we met een auto naar Tungelroy en lopen terug naar Thorn, waar de andere auto kan blijven staan.  Het kerkdorp ligt 3 km ten zuiden van Weert, waar in 1892 de eerste coöperatieve boterfabriek van Limburg werd geopend. Een koffie op het terras van het dorpshuis met zicht op de St.Barbarakerk, gebouwd in 1792 als kapel en in 1912 verbouwd tot kruiskerk. Bij het dorp, aan de voet van de Tungelerwallen bouwden de Duitsers in 1943 een barakkenkamp, in 1950 in gebruik genomen door veertig gezinnen van gerepatrieerde KNIL-militairen. In 1969 trokken de laatste Ambonezen weg en werden de barakken afgebroken. We lopen langs de fraai gelegen molen St.Anna, komen uiteindelijk op een zandweg langs akkers. Af en toe een kleine asfaltweg, dan weer een karrenspoor, bosjes, weiden, akkers, sloten; afwisselend landschap bij stralend weer. We belanden in het Natuurmonumenten-reservaat De Krang, ten zuiden van het dorp Swartbroek. Het natuurgebied is een broed- en pleisterplaats voor diverse bos-, weide-, moeras- en watervogels. Volgens de site van Natuurmonumenten kun je er bevers spotten, is de wielewaal te horen en de ijsvogel te zien bij de Tungelroyse beek die we oversteken en groeien er zeldzame orchideeën, zoals de rietorchis. We hebben helaas niets van dat beloofde moois gezien. Achter de brug over genoemde beek ligt een visvijver. Robs hengelvingers beginnen te jeuken en hij zou zich wel willen voegen bij  het stel Poolse mannen die de vrije zaterdag gebruiken voor wellicht een goedkoop vismaal. Het ligt in Heijkersbroek, in 1939 als werkverschaffingsproject ontgonnen en drooggelegd. Het waren met name mannen uit Rotterdam die hier te werk gesteld werden. Inmiddels is het heringericht tot natuurgebied, inclusief de aangelegde visvijver. Ook is er productiebos van voornamelijk populier. Na het Heikensbroek belanden we in het kerkdorp Ell, al ontstaan in de middeleeuwen. Op het plein tegenover de Antonius-Abtkerk uit 1912 houden we een proviand-stop bij snackbar Elltaria.

                                                   St.Barbarakerk van Tungelroy          Molen St. Anna

          zandweg langs akker                                                  Tungelroyse beek

                                                       Antonius Abt Ell

Na Ell verandert een asfaltweg al snel in een landweg; in de verte is de tv-toren bij Thorn zichtbaar. We lopen langs eiken, over de Brunisserhei, een eenzame den, langs een sloot om uiteindelijk op de half verharde weg naar Hunsel te komen. Het kerkdorp ligt aan de Uffelse Beek en de kerk is gewijd aan Jacobus de Meerdere. De toren werd in WO.II opgeblazen en dichtbij het dorp stortte op 21 juli 1944 een Lancaster van de RAF neer. Het was op weg naar het Duitse Homberg voor een bombardement op een olieraffinaderij, maar werd neergeschoten door een Duitse jager. Het toestel explodeerde. Alle zeven bemanningsleden kwamen om. Pastoor Nijsen van Hunsel wist de Duitse autoriteiten en de NSB-burgmeester ervan te overtuigen dat de mannen een fatsoenlijke begrafenis en bijbehorend graf verdienden. Deze vond plaats een dag na de crash en werd geleid door een Duitse aalmoezenier. Vijf van de bemanningsleden kwamen uit Engeland, één uit Canada en één uit Zuid-Afrika.

                           Jacobuskerk Hunsel                                                      Dorpsplein Hunsel

                                    Monument t.h.a. crash                           De zeven graven

Van Hunsel is het een paar kilometer lopen naar Ittervoort. Dicht tegen de Napoleonsweg aan lokt een verkoelende drank. Over de weg en een beek door een verkoelend bos. Daarna naar links een stijgende landweg op; de toren van de kerk van Thorn zien we al boven de heuvel uit pieken.  En niet veel later stappen we het stof van de landweg boven de schoenen uit. Dichtbij de auto nog de standbeeld van St.Barbara, patrones van de mijnwerkers. We pikken de andere auto op en rijden naar onze ‘vrienden op de Fiets’ voor die nacht in Weert. Drank en spijzen op het terras van een aangenaam café hartje stad.

         Ittervoort                                                                      De piekende toren van Thorn

                                               Op Thorn aan                                                                Heilige Barbara

Zondag 19 augustus lopen we wederom in omgekeerde richting: van Weert naar Tungelroy. We drinken een koffie bij Sluis 16 in de Zuid-Willemsvaart en vandaar wandelen we naar de Grote IJzeren Man, een grote waterplas die ontstond door zandafgraving voor de spoorlijn Weert – Eindhoven. De forse machine die daarvoor gebruikt werd, werd in de volksmond ‘ijzeren man’ genoemd. We lopen langs  het Natuur- en Milieucentrum en een zwembad. Asfalt wordt grind, we passeren een hertenkamp en volgen een brede zandweg. We bevinden ons in het bomenrijke natuurgebied De Ijzeren Man, komen aan de rand ervan op de Voorhoeveweg, genoemd naar boerderij Voorhoeve  en slaan links de Heihuisweg in. We komen in open gebied, met af en toe wat bos en akkers en langs de Altweerterheide.  Even verder ligt links van ons het gelijknamige dorp, tot WO.II slechts bewoond door een paar tientallen gezinnen rond een kerk. Na de oorlog werd de Bocholterweg aangelegd, die driftig gebruikt werd door Belgen die in ons land werkten en Nederlanders die in de mijnen in België emplooi vonden. We lopen de Heihuisweg helemaal af tot aan bovengenoemde landenverbinding, slaan links af en al weer snel rechtsaf, de Duikerpeelweg, eerst asfaltweg, al spoedig een zandweg. We komen bij de Tungelerwallen, een bosgebied, gegroeid op stuifzand. Jan.P. Thijsse schreef er al enthousiast over: ” t is een brede zandgolf, die van ver is komen aanrollen. Eindelijk is hij hier tot staan gekomen, toen de plantengroei er in slaagde het stuifzand vast te houden. Alles met alles is deze Tungelroyse berg een van de mooiste landduinen die ik ooit heb gezien…” Hier en daar is er heide en ook nog stuifzand. Het is eigendom van Natuurmonumenten en behoort tot het Grenspark Kempen-Broek. We blijven aan de rand van het bos en als we het bos uitkomen is het nog anderhalve kilometer naar Tungelroy. En dan hebben we er voor die laatste dag tien kilometer opzitten. Een verkoelend drankje en weer huiswaarts. 

                           Grote Ijzeren Man                                                     Wegkruis rand bos van Ijzeren Man

           Bedekt paard Heihuisweg                                       Heihuisweg bij Altweerterheide

          Tungelerwallen                                                            Tungelroy nadert

We starten op vrijdag 23 maart in Voerendaal en wandelen de gemeente Nuth binnen. We passeren kasteel Puth, daterend deels uit de 16e, deels 17e en 18e eeuw. Het kasteel wordt echter al genoemd in documenten uit de 14e eeuw. In de 19e eeuw komt het in handen van de grafelijke Duitse familie Zu Stolberg-Stolberg. In 1945 wordt het met 21 andere Limburgse kastelen en landgoederen door de Nederlandse Staat als ‘vijandelijk vermogen’ geconfisqueerd. Eind 1956 wordt het ‘ontmijnd’. De laatste adelijke eigenaar wordt in 1980 bij Koninklijk Besluit opgenomen in de Nederlandse adel. Het wordt thans gerestaureerd.  We lopen door het gehucht Weustenrade ( woeste rode = woeste ontginning), al in 1420 in de annalen vermeld. Door het historisch straatbeeld loopt  de Luiperbeek die uitmondt in Geleenbeek. Dan komen we in Brommelen, een gehucht van zo’n 60 huizen. De naam is afgeleid van ‘bramen’ en wordt in de 16e eeuw al vermeld.Het ligt vrij dichtbij de A76 en de spoorlijn. Na deze vlek slaan we linksaf naar Wijnandsrade.

         Kasteel van Puth

Wijnandsrade ontleent zijn naam aan ridder Winand Maschereil en rade/rode als oud woord voor ontginning. De ridder kreeg het in de 13e eeuw in leen, maar al een paar eeuwen ervoor vond al ontginning plaats. Tot de Franse tijd was het een vrije rijksheerlijkheid. Er ligt in het dorp nog een motte, de oorspronkelijk eerste ridderbehuizing. Aan de voet werd het uiteindelijke kasteel gebouwd, in de jaren 1554-1563. Het heeft heel wat kasteelheren gekend voordat het in 1872 een seminarie werd van de Duitse Jezuïetenorde. Eén van de Jezuïetenpaters was de Oostenrijker Erich Wasmann, die zich ontwikkelde tot groot mierenkenner en mierenverzamelaar. Hij kende een netwerk van paters in het buitenland die voor hem verzamelden. Niet alleen mieren, maar ook termieten en bewoners van mierennesten, de zgn. mierengasten, zoals kevers, vlinders, mijten, wantsen en bladluizen. Zijn verzameling omvat ruim duizend mierensoorten, tweehonderd termietensoorten en meer dan tweeduizend mierengasten.  Wasmann kon daarvan 933 als nieuwe soort beschrijven. De collectie, deels gedroogd, deels in alcohol bewaard, werd in 1964 aangekocht door het Natuurhistorisch Museum Maastricht. Tegen de leer van de kerk in was Wasmann een aanhanger van Darwin; hij zag de evolutieleer niet als strijdig met de Roomse kerkleer. Hij was Teillhard de Jardin in zijn opvatting dus voor. Terug naar het kasteel, dat van 1928 tot 1967 onderdak bood aan een seminarie van de Minderbroeders-Conventuelen, Franciscanen die oorspronkelijk niet in hutten leefden, maar al in de 13e eeuw in stenen behuizingen, in conventen. Het kasteel is thans bezit van een stichting tot behoud van het kasteel.  In Wijnandsrade is de bekende tv-presentarice Marcia Luyten geboren, die een prachtig boek schreef over op- en ondergang van de Limburgse mijnen: ‘Het geluk van Limburg’.

                                                                   Motte en St.Stefanuskerk                               kasteel Wijnandsrade

                                      Erich Wasmann                                          Marcia Luyten

We komen tot aan de rand van Nuth, een van de 15 kerkdorpen van de gemeente Beekdaelen. Het telt zo’n 5500 inwoners en het ligt aan de N298, de weg van Brunssum naar Valkenburg. De opening van de mijnen in de 20e eeuw zorgde voor uitbreiding, zoals een wijkje voor spoorwegarbeiders die een emplacement aanlegden ten behoeve van de mijnen.  De Nijmeegse burgemeester Hubert Bruls is in 1966 in het dorp geboren. We laten Nuth rechts liggen en wandelen langs Grijzegrubben, een gehucht waar archeologen in 2002 een schuur uit de Romeinse tijd hebben blootgelegd. Een grebbe is een droogdal. De vlek bereikten we via een klimmende holleweg. Holle wegen zijn ontstaan door eeuwenlang gebruik door mens en vee; uitspoeling door regen draagt ook bij. Een stichting zorgt voor onderhoud en herstel. Op weg naar Spaubeek treffen we grindgroeven en het geologisch monument Diependaal. Ongeveer 1 miljoen jaar geleden stroomde de Maas hier, breed uitwaaierend en meanderend. Het sleet het landschap uit tot heuvels en dalen. Tijdens de laatste twee ijstijden werd op veel plaatsen in Limburg löss afgezet: fijnkorrelig zandmateriaal dat vanuit een grotendeels drooggevallen Noordzee met de overheersende NW-winden in het zuid-oosten terecht kwam.   Dicht bij Spaubeek kunnen we wat verpozen op het kleine terras van een B en B. Het ziet er rommelig uit en de eigenaar oogt ook smoezelig, maar is uitermate vriendelijk en serveert voor een habbekrats een voortreffelijk zelf gemaakte groentesoep. Zijn vrolijke hond is eveneens aangenaam gezelschap. Verkwikt laten we Spaubeek links liggen, lopen een stuk langs de A76, steken die over, als mede de overweg bij NS-station Spaubeek.

                     Holle weg                                                                Geologisch monument Diependaal

Direct over het spoor ligt rechts de buurtschap Oude Kerk, in het dal van de Geleenbeek aan de voet van het Stammenderbos. De naam verwijst naar de Sint Annakapel, in 1865 gebouwd op de plek van een parochiekerk uit 1148. Het Stammederbos is een hellingenbos en eigendom van Natuurmonumenten. Het kent een paddenpoel, waar padden die tijdens de voorjaarstrek in emmers terecht zijn gekomen naar toegebracht worden voor de ei-afzetting. Wij houden het bos aan onze linkerhand en wandelen tot aan Huis Schinnen/Kasteel Terborgh. Wellicht heeft hier in de Romeinse tijd een ‘burgus’ of wachttoren gestaan, vandaar de naam van het kasteel. Het kasteel wordt in 1285 genoemd en kent dan een woontoren op een motte en een voorhof. Vanaf de elfde eeuw komt de groep van krijgslieden of ridders op, die gebieden toegekend krijgen in het kader van het befaamde leenstelsel. Terborgh kent in de 13e eeuw al zo’n tachtig leengoederen, grotendeels in Schinnen. ‘Eigenaar’ is Hendrik van Wijlre, heer van Schinnen, die het beheert als een leengoed van de prins-bisschop van Luik. Later komt het in handen van de graven van Gelre. Na 1403 wordt het bezit van de familie Schellart van Obbendorf, tot 1795. De voorburcht wordt verbouwd tot herenhuis en in 1625 wijdt de bisschop van Roermond de nieuwe kapel in. Halverwege de 18e eeuw fungeerde het kasteel als gevangenis en gerechtsplaats voor leden van de Bokkenrijdersbende. In 1804 erft een rijksgravin de goederen; zij huwt een baron de Weichs de Wenne, een dochter huwt baron De Loë uit Oostenrijk. Diens zoon, kamerheer van de Oostenrijkse keizer, huwt een gravin. Als zij overlijdt vestigt hij zich definitief in Oostenrijk en twintig jaar , tot 1918 blijft het kasteel onbewoond. Vervolgens komt het in handen van diverse kooplieden en in 1968 koopt de Gemeente Schinnen Terborgh ten behoeve van officiele ontvangsten en huwelijksvoltrekkingen. Op haar beurt verkoopt de gemeente het in 1989 aan een antiekhandelaar  en momenteel is het deels vakantieappartement, deels restaurant. In Madurodam is een replica te vinden en in het parcours van het Pieterpad is de gasterij opgenomen als rustpunt. Maar dat pad lopen we niet, dus voor de ingang van het kasteel slaan we linksaf naar het dorpje Puth.

                                                    St.Annakapel                                     Stammenderbos vanuit het Geleenbeekdal

        Op weg naar Terborgh        Kasteel Terborgh

Over de Panoramaweg bereiken we het 2000 inwoners tellende dorp Puth, genoemd naar in het dorp aanwezige diepe waterputten. In 1377 is al sprake van een ridder Jan van Putte. Het dorp ligt aan een voormalige Romeinse handelsweg, nu de Maastrichterweg. 

 Petrus Canisiuskerk te Puth

Na Puth langs een kapel, over een stuk holle weg, over een rustige asfaltweg, die daalt tot aan een heemtuin op de Wanenberg. Daar treffen we merkwaardig maar fascinerend houtsnijwerk aan, zeg maar gebeeldhouwde boomstammen.  Het is eindpunt van de dag.

Op zaterdag 24 maart vertrekken we uit het buurtschap Windraak, waar in een verbouwde boerderij de Liefdezusters van het Kostbaar Bloed hun generalaat en noviciaat van hun congregatie hebben gevestigd. Wij laten het bloed in de benen stromen, gesteund door stralend weer. En laten ook de zendmast van 53 meter hoog achter ons, tegen diens komst de bewoners in 2002  tevergeefs heftig protesteerden en hun dorp omdoopten in Zendraak. We merken dat het Limburgse Heuvelland langzaam ten einde komt, want we dalen nu steeds, met af en toe nog een klein klimmetje. Vanuit de verte zien we Sittard liggen. Er komen ons vrij veel stedelingen tegemoet die het prachtige weer benutten voor een wandeling, al dan niet met hond. Een dalende holle weg, over de Akerweg en zo komen we in de wijk Kollenberg, rand van Sittard, bij de Rosakapel en zeven kruiswegstaties. De kapel staat op het hoogste punt van Sittard, 90 m boven NAP en is gewijd aan Rosa van Lima, stadspatrones van Sittard. Rosa leefde van 1586 tot 1617 in Peru. Zij werd geboren als Isabel Flores de Olivia en trad op twintigjarige leeftijd in bij de dominicanessen. Ze leefde zeer ascetisch en stierf na een lange lijdensweg die eindigde in verlamming. Paus Clemens IX verklaarde haar zalig in 1667, vier jaar later werd ze door paus Clemens X heilig verklaard. In dat jaar, 1671, zou zij Sittard bevrijd hebben van de zwarte pest. Waarschijnlijk betrof het eerder een dysenterie-epidemie dan pest, maar vooruit.  Ze is ook patroonheilige van Peru, Noord- en Zuid-Amerika en van de Filipijnen. Ze is  patrones van tuinmannen en bloemisten, wat wil je ook met zo’n kloosternaam. En je kunt haar aanroepen bij familieruzies en verwondingen. In onze familie gaat gelukkig alles goed en met verwondingen valt het ook mee. Ook tijdens het wandelen: zonder blaren stappen we onverdroten voort. De kapel werd gebouwd in 1675.

                                         Windraak van boven                                        Het eerste speenkruid bloeit uitbundig

                                                            Rosakapel                                                  Rosa zelf

Sittard , vanwege de voetbalclub Fortuna het meest bekend. De naam verwijst naar een oud-Duits woord site oftewel hoogte of berghelling. Die hoogte is de Kollenberg met die Rosakapel. Sittard vindt zijn oorsprong in de Karolingische tijd, met sporen uit de Merovingische periode daarvoor. Maar in 1157 wordt Sittard voor het eerst vermeld als Sitter. Samengegroeid uit drie nederzettingen verkrijgt het in 1243 stadsrechten. De stad wordt in haar geschiedenis meerdere malen getroffen door oorlogsgeweld. Het kent zo’n 40.000 inwoners en een deel is beschermd stadsgezicht. De stad kent talrijke voornamelijk RK kerken en kloosters en een levendig centrum met aangename café’s en restaurants. De stad is geboorteplaats van een aantal bekend geworden Nederlanders, met wellicht toch als voornaamste Toon Hermans, aan wie een museum gewijd is. Verder noem ik de wielrenner Eddy Beugels (1944-2018), de fotografe Rineke Dijkstra (1959), de ‘ijsman’ Wim Hof (1959), de beroemdste scheidsrechter van ons land Leo Horn (1916-1995), de architecte Francine Houben (1955), voetballer en coach Huub Stevens (1953), de kunsthistoricus Joseph Timmers (1907-1996) en de bokser Arnold Vanderlyde (1963).  Niet onvermeld mag blijven dat ook Willy Dullens een echte Sittarder is. Geboren in 1945 bleek hij als voetballer minstens zo goed als Johan Cruijff. Cruijff zelf vond hem technisch zelfs beter. In de voorbereiding van het seizoen 1966/67 liep hij een dermate zware knieblessure op, dat hij zijn loopbaan moest staken. Ajax nam het initiatief tot een benefietwedstrijd voor hem. In een uitverkocht Olympisch Stadion speelden Ajax en Alemannia Aachen tegen elkaar. Van het geld kon de viervoudig international een kapperszaak beginnen, waar ik hem ooit heb opgezocht voor een interview. Hij is nog steeds technisch adviseur van Fortuna Sittard en de ontdekker van o.a. Mark van Bommel, die hij bij Ajax aanbeval. Deze durfde de overstap naar de grote stad A. niet aan en belandde bij PSV. De rest is geschiedenis. 

                                                              19e eeuwse basiliek                14e eeuwse St.Petruskerk

                                                     St. Michaelskerk                                           Stadsmuur

We wandelen dwars door de stad tot aan het NS-station, slaan daar rechtsaf, passeren het ziekenhuis en gaan het spoor onderdoor en komen in de wijk Limbricht, steken de Westelijke Randweg over en wandelen om het dorp Limbricht heen. Dit dorp is in de Romeinse tijd al bewoond geweest. Het dorp kent een middeleeuwse kerk de Sint Salviuskerk.  We wandelen langs het kasteel, een zeldzaam voorbeeld van een mottekasteel, dus gebouwd op een kunstmatig opgeworpen heuvel. Het kent een kasteelboerderij als voorburcht, een slotkapel en een brede omgrachting. De ingangspoort vermeldt het bouwjaar 1622, maar de geschiedenis gaat waarschijnlijk al terug tot de 10e eeuw, met een houten mottetoren; er zijn restanten gevonden van een 12e eeuwse donjon, die een eeuw later werd herbouwd. Het is in bezit van de Heren van Lemberg. In de 15e eeuw komt het in handen van de familie Scheiffart van Merode. Tijdens de 80 jarige oorlog logeert de hertog van Parma op het kasteel, niet zonder plunderingen en verwoesting. In de 17e eeuw wordt Nicolaas van Breyll de eigenaar. Hij is de bouwer van het huidige slot. Vervolgens wordt het in 1705 bezit van de familie Van Bentinck, die het in 1795 bij het binnenvallen van de Fransen moet prijs geven. In 1810 wordt het aangekocht door de familie Michiels van Kessenich, die het als jachtslot gaan gebruiken. In de jaren 1813 en 1814 dient het als lazaret voor duizenden zieke en gewonde Franse soldaten, die teruggekeerd waren van de volkerenslag bij Leipzig. De lokale bevolking verzorgt hen. Velen leden aan dysenterie en 687 overleven het niet en worden begraven op het Franse kerkhof in Limbricht. In 1917 dient het kasteel als interneringskamp voor Duitse krijgsgevangenen die de Belgisch-Nederlandse grens overstaken en door onze overheid als smokkelaars werden opgepakt. Het kasteel is thans in bezit van een stichting. We komen in Limbricht over de Platz met café Salden en  een beeld ter ere van het carnaval, Maske Doel, in 2012 gestolen.

               kasteel      deel voorburcht kasteel en St.Salviuskerk

            St.Salviuskerk                                                                Maske Doel

Over de Kievitsweg bereiken we het Limbrichterbos, beheerd door Natuurmonumenten. Het is 91 hectare groot, omringd door grasland en de loofbomen zijn meer dan 75 jaar oud. In de juiste tijd van het jaar kun je bijzondere planten zoals de gevlekte aronskelk, de bosanemoon en het muskuskruid aan treffen. Wij horen er voor het eerst weer de tjiftjaf. Het schijnt dat ook de nachtegaal en zelfs de in ons land zeer zeldzame wielewaal met oog en oor gespot kan worden. Vanuit het  bos lopen we met een bocht op Born af, waarbij we de A2 oversteken. We komen aan in de Kerkstraat van dit dorp. We zijn in de ‘taille’ van de provincie. Bijna 6000 inwoners. Van 1400 tot 1815 behoorde het niet tot ons land – met Sittard en Susteren overigens – , maar tot het Heilige Roomse Rijk. Born huisvest VDL Nedcar, de grootste autoproducent van ons land. Ten oosten ligt het aan de Hondsbeek, ten westen aan het Julianakanaal. Ook hier weer een kasteel, met een gave voorburcht en het kasteel zelf  overgebleven als ruïne. Een zwarte bladzijde in de geschiedenis van het kasteel is de pogrom van 1309, waarbij 110 joden, die in het kasteel een schuilplaats hadden gevonden door een meute werden afgeslacht. Het kasteel zelf werd vervolgens in brand gestoken. In het kasteelpark bevindt zich een dierentuin met o.a. lynxen, berberapen, kamelen en flamingo’s. We hebben het niet bezocht. Onze dagtocht was ten einde en we verlangden naar verpozing en een goed maal, dat we vonden aan de Markt in Sittard. We overnachtten bij aardige mensen in Broek-Sittard. De vrouw spaart carnavalskleding, haar man Vespa’s en Lego. Ze zijn lid van Vrienden op de Fiets, Rob en Fieke ook. Fietsers en wandelaars kunnen dan voor 22,50 per nacht op zulke adressen terecht, inclusief ontbijt. En dat was overdadig. De buurt waar ze wonen is tevens de wijk waar Willy Dullens geboren werd.

                                  Ons logeeradres                                                        Willy Dullens , voetballer vh jaar 1967

Zondag 25 maart is het wederom een stralende dag. We starten in Born en steken het Julianakanaal over, lopen een stuk langs dat kanaal en vervolgens naar het van oorsprong middeleeuwse dorp Papenhoven. We lopen om de Berghaven heen, waar schepen wachtten op bevrachting. Daar ontstond een gehucht, met een kerk voor schippers, vandaar de naam Schipperskerk. Er wordt de laatste jaren enorm gewerkt aan en rond de rivier in het kader van het Grens-Maasproject.  Hoeve de Maas staat er derhalve verlaten en troosteloos bij.

              De Kingbeek bij Papenhoven                                  Hoeve de Maas

Dan bereiken we Illikhoven, ingeklemd tussen Julianakanaal en de Maas. Tot 1839 behoorde het tot het Belgische Elen, in 1947 kreeg het een eigen kerkje. Tot de Franse tijd werd het dorpje in tweeën gedeeld door de Gulicks-Gelderse grens. De boerderijen zijn van het gesloten Maasdaltype. Een kruisbeeld herinnert aan de verdrinkingsdood van twee broertjes in 1834 in overstroomde weilanden. Op een zonovergoten terras genieten we van een koffiestop.

Even verderop ligt aan de Maas Visserweert, een weerde voor vissers. In 732 al beschreven als ‘Insula Piscatorum’. Het vruchtgebruik komt toe aan St-Adèle, vermeende dochter van koning Dagobert II. Deze Merovingische en later heilig verklaarde koning heerste over Austrasië : oosten van huidige Frankrijk, westen van Duitsland, België ten oosten van de Schelde en delen van ons land, met Metz als hoofdstad. Adela van Pfalzel was de zus van de echtgenote van Pepijn van Herstal. Ze wordt jong weduwe, munt uit in gebed en naastenliefde, sticht een klooster en wordt heilig verklaard. In 1545 komt de Friese priester Menno Simons er hagenpreken houden en zo komen er mennonieten (doopsgezinden) aan de Maas te wonen. Er wonen nu zo’n 50 mensen en het is een beschermd dorpsgezicht. In 2009 werden bij het gehucht in de Maas bevers gespot en gefilmd. En een paar jaar geleden is de oude Maasarm , oostelijk van het gehucht, heropend. Bij hoogwater komt het derhalve als een eiland in het water te liggen, zoals vroeger. Onze wandeling voert ons niet door Visserweert, maar langs het Julianakanaal, met uiteindelijk links een afslag naar Roosteren.

      Linksonder Illikhoven, in midden Visserweert      Straatje Visserweert

                 Hoogwater, achtergrond Illikhoven                       Over de tussen Oude Maas en Julianakanaal.

Vóór Rusteren de buurtschap Schettereind en een wegkapel. Roosteren is een kerkdorp van zo’n 1500 inwoners, tussen Maas en het Julianakanaal en dichtbij de A2. Het is ontstaan aan de samenvloeiing van de Roode Beek en de Geleenbeek en in de 8e eeuw al ontgonnen vanuit de abdij van Susteren. Roode en Susteren heeft dan geleid tot Roosteren. Twee kastelen sieren het dorp: Ter Borch en Eijckhout. Centraal in het dorp een waterstaatskerk gewijd aan Jacobus de Meerdere.

                   Buurtschap Schettereind                                         Kerk Roosteren

                                              Ter Borgh                                                          Eickholt

Ons laatste stuk voert ons langs het sportterrein door weidegebieden met enkele bomen en paarden naar de Maas. Aan de oostkant rust het bruggenhoofd op een deel van de stadsversterkingen van Maaseik uit 1672, de Schansberg geheten. De brug over en we zijn in België.  De brug is vernoemd naar Pater Sangers, die zich inzette voor meer samenwerking tussen Nederlands en Belgisch Limburg. De brug dateert uit 1952. De oorspronkelijke rijk met lantaarns versierde brug uit 1888 werd in  WO II vernield. Op het einde van WO I was de brug het decor van de aftocht van ruim 100.000 verslagen Duitse soldaten. Bij de brug moesten ze hun wapens inleveren. Direct na de brug zien we een van onze auto’s weer terug, aan het begin van de dag daar neer gezet. We rijden naar de auto die in Born staat, nuttigen nog gezamenlijk een verfrissing en rijden ieder vervolgens huiswaarts, Rob en Fieke naar Leiden, ik zelf naar Naarden. 

         door de weilanden naar de Maas                          konikspaarden

      Verlaten hotel aan de oostkant Maas                    Op de brug over Maas naar Maaseik

De verwijdering van mijn steeds slechter functionerende rechterknie en de vervanging daarvan door een kunstknie verhinderde zeker een jaar flink wandelen. Daarna deden we andere tochten en in juli 2017 konden we het Pelgrimspad vervolgen. We starten  op vrijdag 21 juli in Schin op Geul. Het dorp is al in een oorkonde van 847 genoemd als schenking ten gunste van de abdij van St.Remigius te Reims en haar proosdij te Meerssen. Na de Tachtigjarige Oorlog komt het in handen van de Spaanse Habsburgers, vanaf 1715 van de Oostenrijkers. Bij het verdrag van Fontainebleau in 1785 wordt het gebied overgedragen aan de Republiek. Het dorp werd in de jaren zestig nationaal bekend vanwege Wim Sonnvelds typetje ‘Frater Venantius uit Schin op Geul’. ‘Schin’ is waarschijnlijk een Germaanse naam voor ‘helder water’. En daarmee is dan de Geul bedoeld, waaraan het dorp lig. 

                                   St.Mauritiuskerk                                                            Beeldje van Sonneveld als Frater Venantius.

Na Schin op Geul komen we al snel langs de Geul te lopen. Vanwege het stralende weer een extra feest. Onderlangs de Keutenberg langs Huize Schoonzicht om het dorpje Stokhem heen. Wijlre doen we slechts aan voor een lunch. Op de Keutenberg ligt een gelijknamige buurtschap van een tiental huizen en boerderijen en de helling kent een groeve, waar de Romeinen al mergelkalk uit haalden. De Keutenberg maakt sinds 1972 deel uit van het parcours van de Amstel Gold Race. Wijlre komt van het Oud-Germaanse woord ‘wiler’, hetgeen gehucht of hofstede betekent. In Wijlre staat de Brand-brouwerij, wellicht de oudste van ons land, al weer een tijd eigendom – helaas – van Heineken. Bij de Geul staat het Kasteel Wijlre.

          Langs de Geul                                                               Zicht op Wijlre

 nogmaals zicht op Wijlre

Over de Dolsberg op Gulpen aan. Waar we onderdak vinden in een knus familiehotel. Gulpen is een van origine vroegmiddeleeuws dorp, waar de Gulp in de Geul uitmondt. Het vele water in de omgeving bracht de bedrijvigheid van leerlooiers, bierbrouwers en forellenkwekers. De Gulpener Bierbrouwerij stamt uit 1825. Op het oude kerkhof – recht tegenover ons hotel – staat een romaanse toren uit waarschijnlijk de 11e eeuw. Buiten het dorp staat het kasteel Neuburg, met al eeuwenoude papieren. In de 19e eeuw komt het in bezit van de familie De Marchant et d’Ansembourg, waarvan een aantal burgemeester waren van Gulpen.  Graaf Max de Marchant et d’Ansembourg was een bekend NSB’er, lid van de Eerste en Tweede Kamer en tijdens WO.II gouverneur van Limburg.

      Romaanse kerktoren                                                Hotel

                                                 Kasteel Neuburg                                                  Max de Marchant et de Ansembourg

We verlaten Gulpen en passeren bovengenoemd kasteel, langs buurtschap Cartils, naar de Biesbergerweg. We steken het Miljoenenlijntje over, wandelen door het Eyserbos en zien vanaf de hoogte het dorp Eys liggen. Anderhalve kilometer dalen over een landweg. Een bord waarschuwt: ‘Pas op voor de stier; betreden op eigen risico’. We stijgen weer tussen hagen door. Een paar maal links, rechts en we zijn in Eyserheide, een gehucht van zo’n 85 inwoners. De Eyserbosweg komt uit in het gehucht, ook bekend van de Amstel Gold Race.

                                Zicht op Eys                                                                     Monument Eyserheide

We wandelen over de Achterweg met rondom schitterende panorama’s. Het Limburgse land is een wonder voor het oog. Een volgend gehucht dient zich aan: Trintelen, boven op het Plateau van Ubachsberg, ontstaan door de erosie van omliggende rivieren en beken.Iets noordelijker ligt het gehucht Mingersberg, waar vandaan je het Droogdal van Colmont in kijkt. Een dal zonder waterloop van betekenis, vandaar de naam. Het vormt als het ware een hap als van een taartpunt uit het bovengenoemd plateau. Wij genieten ook van die punt met een echte punt taart op het terras van de Bernardushoeve, een weldadig restaurant in een 19e eeuwse Limburgse carréboerderij. De naam van het gehucht zou zijn afgeleid van Vrouwe Minnegard, die naar een legende hier zou hebben gewoond rond 800. We klimmen omhoog naar Vrouwenheide, met de hoogst gelegen windmolen van ons land: 216 meter boven NAP, gebouwd in 1858 en rijksmonument. Lang is gedacht dat Vrouwenheide het hoogste punt van Nederland was, omdat men vanaf hier over de Vaalserberg kan kijken tot aan de Eifel. Vanaf 1919 is laatst genoemde berg aangewezen als hoogste plek van ons land.

Spoedig zijn we in Ubachsberg, een dorp met een oudste vermelding in 1234. Ubach/Ubac zou verwijzen naar ‘out’ of ‘ooi’, wat nat weiland of waterland betekent. Van welke kant je ook komt, voor dit dorp moet je klimmen. Een ‘eiland’ op het plateau, Dit eiland staat te boek als een getuigenheuvel. Het getuigt van een bijzonder aardkundig verschijnsel. In dit geval dat dit eiland gevormd is door de tussen 1-2 miljoen jaar geleden hier stromende ‘Oostmaas’ en de naar het Noorden stromende ‘Westmaas’. Het dorp kent een beroemde fanfare: St. Cecilia, vele malen nationaal kampioen en een paar maal winnaar van het prestigieuze Wereld Muziek Concours te Kerkrade. En we troffen een huis, met achter de ruit honderden eierdopjes.

De Breedenweg voert ons bij Ubachsberg vandaan, maar al snel slaan we linksaf een landweg in. Ruim drie kilometer verder ligt Voerendaal. Onze route voert ons door Natuurreservaat Kunderberg, met bos en grasland in een kalkgebied met steile hellingen en diepe dalen. Een gebied met bijzondere planten, zoals kalkwalstro, Duitse gentiaan en wilde weit en dieren als de hamster, de ondergrondse woelmuis, das, steenmarter en kwartel. We treffen er ook het oorlogsmonument voor R.F.C.H. Le Chantre. Het gaat hier om een Belgische verzetsman die op deze plek op 9 september 1944 door de bezetter werd gefusilleerd. Op 2 september was hij met zijn verzetsmaat Parra in het Belgische Eysden gearresteerd. Parra werd in dat dorp doodgeschoten.                                                       Onder de A79 door komen we aan de rand van de bebouwde kom van Voerendaal. Dit dorp kent een kerk – Sint Laurentius – oorspronkelijk stammend uit de 11e eeuw, waarvan de Romaanse toren nog rest. De kerk werd in 1049 door Paus Leo IX geconsacreerd en daarmee de enige in ons land die door een paus is ingewijd. Wat reizen betreft was deze paus een verre voorloper van de Poolse paus uit de vorige eeuw. Na de verwoestingen die de Noormannen hadden aangericht, reisde hij heel Europa door om de bevolking te inspireren opnieuw voor het christendom te kiezen. Het huidige middenschip dateert uit 1841 en werd gebouwd met financiële steun van de landelijke overheid en is dus een waterstaatskerk. Even buiten Voerendaal ligt kasteel Cortenbach., een van de vijf in de gemeente Voerendaal. Oorspronkelijk een middeleeuwse burcht.  Het huidige kasteel, opgebouwd uit de 14e eeuwse resten stamt uit 1713 door Akense handelaar. Het kasteel is niet te bezichtigen. 

                                   pad naar oorlogsmonument                   oorlogsmonument

                       St.Laurentiuskerk                                                          Kasteel Cortenbach