Weliswaar ver na de oorlog aan z’n eind gekomen, maar toch ook een oorlogsslachtoffer. Geboren op 31 juli 1919 in Turijn, maakte de Joods-Italiaanse schrijver op 11 april 1987 een fatale val in een trappenhuis. Of was het zelfmoord? Omdat hij zijn herinneringen niet meer de baas was, zoals sommige kenners beweren. Kind uit een joods middenklassegezin. Geassimileerd, ofschoon wel de joodse feesten gevierd werden. Hij studeert chemie, schrijft een proefschrift, maar verwerft zich na zijn promotie geen positie aan de universiteit en ook buiten de academische wereld komt hij niet aan de bak. Het is ’38, Mussolini is aan de macht, er leven sterk anti-semitische sentimenten en er zijn antisemitische wetten van kracht. Levi is de wanhoop nabij. Al in zijn kindertijd is hij vatbaar voor depressies; hij is labiel en overweegt suïcide. Onder valse naam verwerft hij zich een baan in een klein laboratorium. Een uitklep vindt hij in bergwandelingen. Zijn vader krijgt darmkanker, Italië verklaart de oorlog aan Groot-Britannië en Frankrijk, aan zijn werk in het laboratorium komt een einde en Levi moet onderduiken. In de zomer van 1942 raakt hij in het verzet verzeild. Eerts met wat kleine klusjes, zoals het schrijven van Viva la pace (Leve de vrede) op bankbiljetten te schrijven, later sluit hij zich aan bij een groep gewapende partizanen, een groep voornamelijk bestaande uit studenten zonder enige ervaring met wapens. En er blijkt zich een infiltrant zich onder hen te bevinden, waardoor Levi’s groep kan worden opgepakt. Het is dan 13 december 1943. Men ontdekt hij een Jood is en zodoende komt hij via doorvoerkamp Fossoli op 22 februari 1944 in Auschwitz terecht. Van een groep van 650 Italiaanse Joden behoort hij de enige vijf overlevenden: als scheikundige was hij een zgn. ‘bruikbare’ jood’ Over die tijd schrijft hij in 1947 Se questo e un uomo, wat pas in 1958 bekend wordt, in Nederland in 1963 op de markt komt onder de titel Eens was ik een mens, maar in een heruitgave van 1987 bekend wordt als Is dit een mens? In 1963 schrijft hij La Tregua, in ons land bekend geworden als Het respijt. Het boek beschrijft de terugtocht van Auschwitz naar Turijn. De trilogie van oorlogsherinneringen wordt afgesloten met I sommersi e i salvati, in 1991 op de markt onder de titel De verdronkenen en de geredden. Het betreft een bundel essay’s met als centrale vraag: ‘wie overleefde er en waarom’? Verder gaat het boek in op slachtofferschap en schaamte. Behalve deze boeken schreef Levi nog tal van andere verhalen, gedichten en essays.
11 april Primo Levi
Leave a reply