verenigingsgebouw   en school (met de Bijbel, uiteraard)

   goed bevolkte school altijd

Direct aan het begin kwam ik op een smal paadje tussen houtwal en weiland een boer op een fiets tegen. Ik moest de houtwal op. De vriendelijke ontmoeting leidde tot een vrij lang gesprek over het boerenbestaan, over de in mijn ogen verwoestende uitwerking van maisvelden, de boerenprotesten, Carola Schouten als minister en de toekomst van het boerenbedrijf, de alternatieven ervan. De lange vijftiger met echte boerenknuisten en een gezond blozend gezicht was geen radicale activist, maar vond wel dat ook de huidige minister de boeren in de steek liet. Qua verdiensten zijn ze niet veel opgeschoten, met honderd koeien nu verdienen ze net zo veel als met dertig vroeger. De lasten zijn hoog, er is een vracht aan administratie, waardoor loonbedrijven ingeschakeld moeten worden, de banken zijn de baas. mais is nodig als het meest goedkope en praktische krachtvoer en het saaie raaigras voor de noodzakelijke eiwit. Overschakelen op biologisch is niet eenvoudig en een zorgboerderij beginnen of camping lijkt wel leuk, maar helpt je niet uit de financiële zorgen, zeker als je onlangs voor heel veel geleend geld heb moeten investeren in een nieuwe schuur, zoals hij. De familie boert al 500 jaar op zelfde plek, maar wellicht is hij de laatste. Alleen zijn jongste zoon zegt ambitie te hebben hem op te volgen, maar het joch is nog maar elf, dus … En daar ging de openhartige Hervormde boer, wiens zuster nog directrice is geweest van Voor Anke, het Hervormde  bejaardenhuis van mijn dorp.

Houtwallen zijn kenmerkend voor het landschap van Huizen. De keuterboeren van vroeger werkten met blokvormige kavels akkers en weiden, afgescheiden door houtwallen, ter bescherming tegen wild. Het hout werd gebruikt als gemakshout bij huis en haard.Ik kom over een oud kerkenpad te lopen, waarover de Huiners naar Putten liepen. Huinen heeft nu zelf een eigen kerk. Een PKN kerk, maar van orthodoxe signatuur (Ger. Bond). Vanaf 1929 kerkte men in een verenigingsgebouw naast de school, vanaf 1965 in de Zuiderkerk, die ik tegen het eind van mijn wandeling voorbij wandel.

Een man repareert een afzetting van een weiland vol mest. Ik vind het niet onaangenaam ruiken. We groeten elkaar en ik vraag hem van welk beest de mest afkomstig is. Van rosé kalveren zegt hij. En zo komt ons gesprek op de wereld van de kalverfokkerij. Kalverboeren, zoals zijn broer, voor wie hij de afzetting gerepareerd, zijn afhankelijk van de voederjongens, waarvan Van Drie de grootste is, die bijvoorbeeld de firma Boeve uit Uddel heeft overgenomen. Van Drie bepaalt, de boer betaalt. Het bewijs wordt direct geleverd: een enorme vrachtwagen van Van Drie komt over het smalle weggetje aanrijden.  Van Drie is ook eigenaar van Struijk, de conservenfabrikant. 

Mijn wandeling speelt zich af niet ver van de buurtschappen Halvinkhuizen en Krachtighuizen. Huinen zelf is eeuwenoud. Er zijn graven gevonden uit de 8e en 9e eeuw. De naam is afgeleid van hun(e), veelkleurig, bruin.

              Zuiderkerk van Huinen   en orgel

Mijn wandeling eindigt  op het erf van de boer die ik sprak, Van de Kamp geheten, naar de boerderij. Al 500 jaar staat er een boerderij met die naam en een boert er een familie met dezelfde naam. 

                 boerderij van de Kamp                                            koekenpanverzameling

                van boerderij naar school

  Pancrazius         

Ik wandel de Papiermakerstraat in en sla rechtsaf naar de Brinkstraat bij het politiebureau. Vroeger begonnen daar de akkers. En wat nu parkeerplaats is stond de Kelnarij, waar vanuit de kloosterbezittingen werden beheerd, zoals boerderijen. Die beheerder heette ‘cellerarius’ oftewel cellenaar. Vandaar Kelnarij. De pacht, grotendeels in natura als gedeelte van de oogstend hier verzameld en met paard en wagen naar kloosters in het huidige Duitsland vervoerd. Napoleon maakte een eind aan dit systeem.De staat confisqueerde de bezittingen en verkocht het door aan grootgrondbezitters. Zij hielden grote delen van wat tot het buurtschap Norden behoorde in takt, tot op de dag van vandaag.

Ik kom aan bij de Oude Rijksweg, de N303, steek die over en vervolg over de Telgteweg langs Schootmanshof, de grote algemene begraafplaats en langs de wielerzaak van Geurts en neem het Kerkepad, waar in het bos ik eventueel verrast kan worden door de vrij zeldzame middelste bonte specht. Het Kerkepad komt uit bij de Beekweg en gaat daarna verder tot an de Volenbekerweg , die weer uitkomt bij de Vanenburgerallee.  Over zandweg en bospad loop ik achter landgoed en kasteel De Vanenburg langs. Het is hier bijna 15 meter lager dan het Puttense kerkplein. De vijver is een restant van de 18e eeuwse Engelse tuin. Van 1931 tot 1940 functioneerde het als zwembad en je kon er roeien en kanoën. Kasteel en landgoed De Vanenburg was oorspronkelijk een boerderij van een klooster van Paderborn: ‘het goed tho Nulde’ geheten. In de 17e eeuw bouwt Hendrik van Essen een nieuw gebouw ten oosten van de oude boerderij. Eerst de oude boerderij en later – in 1813 – werd het gebouw van Van Essen afgebroken. Pas rond 1870 bouwt Frederik van Aylva, baron van Palandt het huidige Vanenburg., met oorspronkelijk een lange zichtas naar de toren van Putten. Tijdens de oorlog was het een gevangenkamp voor Joden. Thans is het hotel en restaurant, eigendom van de Vanenburgerallee Group van Jan Baan.

Via de Engersteeg en de rechte Cleenhorsterweg kom ik op de Zuiderzeestraatweg, vervolgens passeer ik het station, sla linksaf en dan weer rechts naar de Handelsweg om via Keizerswoert en Husselsesteeg  bij de Putterbrink uit te komen. Hier tref je nog een paar stokoude boerderijen, met in een bocht  rijksmonument ‘Colengoed’. Ik kom weer bij de Oude Rijksweg, steek die over en even later ben ik weer in het centrum van het Veluwse dorp.

      Bunkerpad

poortgebouw kasteel Rhijnauwen                          kasteel zelf (auen=drassige grond)

Voor ons is een versnapering te vroeg en wij zetten de route voort langs de Kromme Rijn, met zicht op een fraaie boerderij aan de overkant en daarachter Fort Rhijnauwen, het grootste in de Waterlinie, gebouwd om artillerieaanvallen op de stad Utrecht te weerstaan. Het voormalige jaagpad dat we lopen is tevens onderdeel van het Utrechtpad en loopt helemaal om Bunnik heen.

 Bunnik telt zo’n 15.000 inwoners en kent een geschiedenis van 2000 jaar, ontstaan als nederzetting en handelsplaats bij het Romeinse castellum Fectio- Vechten. Na de Romeinen zijn het de Friezen en Franken die hier heersen en uiteindelijk de bisschop van Utrecht. Dan wordt het gebied steeds meer ontgonnen, een proces dat duurt van de 8e tot 14e eeuw. De dorpjes Bunninchem (Bunnik), Iodichem ( Odijk) en Wercundia (Werkhoven) ontstaan, met in de 12 eeuw eigen kerkjes. Bunnik is de geboorteplaats van Katja Schuurman en de woonplaats van Thea Beckmann, Vincent Bijlo en oud-voetballer Leo van Veen.

      opgeblazen visbootjes                                              futenfamilie

We gaan de A12 onderdoor en blijven de Kromme Rijn volgen. Nu om Odijk heen.  Dit bijna 6000 inwoners tellend dorp was  in zijn jeugd de woonplaats van Wouter Bos. Ook de PVDA activist Piet Reckman woonde er en aidspatient Reneé Klijn die met z’n song Mr.Blue dankzij Paul de Leeuw  beroemd werd. Dat ook de FC Utrecht-voetballers Didier Martel en Harald Wapenaar er woonden is voor de echte voetballiefhebber. We komen bij een weg over de Kromme Rijn, waar twee jongetjes en een  meisje dapper van de brug de rivier in duiken. Dichtbij Werkhoven ligt aan de overkant van het water Kasteel Beverweert, een van oorsprong 13e eeuwse ridderhofstad, gebouwd op een eilandje. Ooit in handen van een telg uit de Oranje-Nassau-familie is het nu in handen van Geert Jan Jansen, de grootste kunstvervalser van onze tijd en de vorige eeuw. We komen op de Werkhovenseweg, schampen het dorp, steken de Achter Rijn over en vervolgens de Kromme Rijn, slaan rechtsaf naar de Jachtlustlaan. We komen weer bij de Kromme Rijn uit en uiteindelijk bij de N229 naar Wijk bij Duurstede. Het Utrechtpad is intussen een andere weg in geslagen. 

               de dappere kinderen                                                Beverweert

                 Oprijlaan naar Beverweert                                        Zicht op Werkhoven

Inmiddels was de beslissing gevallen dat Anja en ik de route zouden verkorten. Het eigenlijke pad gaat vanaf de N229 via de Oude Kromme Rijn  en komt na drie kilometer dan weer terug bij de Kromme Rijn zelf. Een uitstulping in de route, die sterk lijkt op het aneurysma in mijn buikaorta. Anja en ik volgen een stuk de N229, tot we de Kromme Rijn over kunnen en aarde andere zijde weer over een jaagpad van grind richting Cothen kunnen.  We treffen een bankje en wachten daar in heerlijk weer de komst van Fieke, Marianne en Rob af. Gevijven komen we in Cothen, eten een boerenijsje en vinden een terras bij  eetcafé ‘t Molentje, waar het heerlijk eten en drinken is. We hebben er respectievelijk 17 en 20 km opzitten. 

                   ode op de Kromme Rijn                                           het laatste stuk tot aan Cothen

                                    boerenijs                                                                      RK kerk Cothen

      eetcafe ‘t Molentje                                                     Rob aan het Scrypto (NRC)

                                                       Molen van Cothen                   Prot. kerkje

Aan de singel van de oude stadskern staat een Gereformeerde Kerk uitnodigend open. Een groepje drinkt samen koffie en hoort elkaars verhalen aan. Ik loop door. Ter hoogte van de kerk in een plantsoen een oorlogsmonument.

Een bruggetje over. De brug over de Almelose Vaart over. Er staat een RK kerk. Klein stukje langs de vaart en de watertoren en dan links over de Philsophenallee. In de berm een huisje met mee te nemen boeken en een paar sportschoenen. Dat geeft te denken!

Dan stuurt de route me even naar rechts naar een plantsoen met daarachter de P.C.Hooftstraat. Op nr. 18 ook een huisje, met lamineerde foto’s en een oorlogsgeschiedenis. Dit huis was bijna drie jaar een schuilplaats voor onderduikers.  Het dappere gastvrije echtpaar Nico en Ati Noordhoff boden onderdak aan uiteindelijk maar liefst 14 onderduikers tegelijk. De onderduikers sliepen in de kelder, op zolder, mochten zich over dag vrijelijk door het huis bewegen, met uitzonderling van de aan de straatkant gelegen woonkamer. Ze vulden hun dagen met het vervaardigen van illegale bladen, huishoudelijke klussen, lezen en eigen culturele avonden. De Noordhofs werden in 1999 postuum door Had Washem onderscheiden als ‘Rechtvaardigen onder de Volkeren’. 

Terug weer naar de Vondelkade, waar oliemolen De Passiebloem staat te pronken. Ooit één van de drie aan de Nieuwe Vecht om de opbrengst van vlasakkers te verwerken. Gebouwd in 1776, gestopt in 1928 en sinds 1985 weer in gebruik. De drukke Ceintuurbaan over, door een tunnel, door een klein industriegebied , door het Vegtlusterbos. En dan ben ik in de wijk Berkum, waar ik de benen kan strekken en koffie kan nuttigen op het terras van een cafetaria. Verrassing: een eekhoorn schiet voorbij!

Na Berkum de Overijsselse Vecht over, door industriegebied Hessenpoort. Nieuwe wegen worden aangelegd. Opeens ontwaar ik een bankje, met prullenbak. Even  later voegt zich een lange, leptosome man met lang haar bij me, rolt een shagje en begint een praatje. Hij vertelt dat hij als werknemer van een van de bedrijven gezorgd heeft dat dit bankje er kwam om rustig in de pauze een boterhammetje te kunnen eten en met een shagje te ontspannen. Collega’s beijverden zich daarvoor met hem. Nu is hij nog de enige die er gebruik van maakt. Ik eet een boterham, hij na z’n shagje ook, beiden zitten we tevreden te wezen. Na het gebied met o.a het immense gebouw van de Wehkamp, schuldenoorzaak van de armen, kom ik in wat de Tolhuislanden heet.

               Berkumerbrug over de O.Vecht, met info over het stapelrecht van Zwolle .

Heerlijk rustig weidegebied, met een enorme bul tussen vaarzen, een wei met schapen, waar spreeuwen op mee deinen intussen zich te goed doende aan ongedierte. In dit gebied ontsnapten acht jonge Joden aan de vernietiging in Auschwitz. Zij zaten in het laatste transport, dat van 3 september 1944.  Dat ging niet via Nieuweschans, maar via Meppel en Zwolle. De jongelui hadden een zaadje meegesmokkeld en zaagden een gat in de korte wagonwand. Eenmaal buiten de wand, gezeten op de buffer, moest er gesprongen worden. Sonja Wagenaar – van Dam, één van de waaghalzen: ‘Ik ben gaan duiken, net als in een zwembad, met de armen naar voren, zo onder de wagon.’ Allen overleefden de sprong en de oorlog op een safe adres. 

Kris kras door de weiden, uiteindelijk uitkomend op de Nieuwendijk. Nog twee km en ik ben bij De Lichtmis. Het is onbekend waarom deze buurtschap aan de A28 zo heet. De voormalige watertoren heeft in de top een draaiend restaurant en is eigendom van Hennie van der Most. Partycentrum De Vijverhof is deze zomer door brand verwoest. Er is ook nog een kippenrestaurant en er zijn bushaltes. Met bus 83 kan ik vrij snel terug naar Zwolle Station.

                       Monumentje voor Mieke Pullen, marathonloopster  - Essche Stroom

                           Mariakapelletje                                        Vriend op de fiets

Van Vught zien we niet veel meer dan de randbebouwing, we steken de N65 over, de drukke verbinding met Tilburg, een spoorlijn over en daar ligt de IJzeren Man, een recreatieplas, resultaat van forse zandafgraving. De naam verwijst naar  stoombaggermolen, aangewend  in 1890 om zand uit te graven voor de aanleg van station Den Bosch en de ophoging van het  gebied daarom heen tot aan het centrum van de stad.  Bij de aanleg van een spoorbrug bij Culemborg in 1868 deden mannen het werk nog. Toen kwam die stoommachine, de mannen gingen in staking, omdat ze hun baan en brood kwijt zagen raken en zij noemden de machine IJzeren Man, een scheldnaam dus. Bij Weert en Eindhoven vinden we die benaming ook. Ondanks de drukte konden we in het restaurant aan de plas even pauzeren en wat nuttigen.  Het noordelijk deel van het pelgrimspad loopt langs de IJzeren Man. Wij vervolgden onze tocht noordwaarts tussen de Vughtse Heide (militair oefenterrein) en Kamp Vught in. 

De Vughtse Heide, een gebied van zo’n 75 hectare groot, deed tijdens de Tachtig Jarige Oorlog al dienst als voorveld van het Spaanse fort Isabella. Koning Willem II kreeg het gebied in 1842 in handen en veranderde het in een legerplaats met de Vughtse Lunetten, een onderdeel van de zuidelijke verdedigingslinie van Den Bosch. Lunet is afgeleid van het Franse ‘luna’, maan. Lunetten zijn verdedigingswerken in de vorm van een halve maan, omringd door een fort.  Na de afscheiding van de Zuidelijke Nederlanden in 1839 werd een inval door België gevreesd. In 1920 zijn de Lunetten formeel als verdedigingswerk opgeheven. Bij Lunet II – het Pelgrimspad loopt er langs – ligt de plek waar waar in 1944 vlak voor de ontruiming van Kamp Vught zeker 317 gevangenen zijn gefusilleerd. Kamp Vught werd in 1942 gebouwd ten westen van de lunetten.

We komen  bij het afwateringskanaal  Den Bosch – Drongelen en zien een ijsvogel wegschieten. We komen uit bij fort Isabella, rond 1618 aangelegd door de Spanjaarden en vernoemd naar dekdochter van koning Philips II. Het fort is door Frederik Hendrik veroverd. Thans wordt gegeten, gewoond en zijn er culturele evenementen en er is een monument voor omgekomen militairen die de fiets hadden als vervoermiddel.

Wij komen uit bij de Dommel, lopen er langs, met prachtig zicht op de stad. Bij de Vughterbrug maken we gebruik van de mogelijkheid om aan de groene kant van de Dommel de route te vervolgen. Een zelfbedieningspontje brengt ons naar de Bossche Broek. maar voordat zo ver is, hebben we, dwz Fieke , 112 gebeld. Op een steiger aan destadse kant ligt een man het zwart roerloos er bij. Een rondvaartschipper roept ons toe om 112 te bellen, omdat volgens hem de man er zo al uren ligt. Na zachte aanraking hadden wij (lees:Fieke)  al ontdekt dat de man niet dood was, maar toch. Na veel vijven en zessen komt de ambulance, gevolgd door politie. Deze pakken het wat minder angstvallig aan. Bij hun aanraking springt de man als een veer overeind en gaat er al vrij snel van door. Later zien we hem al weer met een collega stadszwerfster een biertje achterover slaan.  Dwars door de binnenstad, langs de kathedraal, door straatjes vol druk bezette horeca komen we bij het station. Inderdaad mijn auto staat er nog en zelfs zonder boete! God is genadig en groot en zeker zijn Bossche dienaren. Met mijn lieve koekblikje gevieren naar Haaren, waar we als enige gasten – fel contrast met Den Bosch – liefderijk worden onthaald met voortreffelijk eten. En het weer laat toe dat het buiten kan.

De Hervormde Stulpkerk is genoemd naar boerderij De Stulp, een boerderij achter Drakesteyn waar de eerste jaren na de bouw van het kasteel diensten gehouden werden.  De eerste heer van Drakesteyn, Gerard van Rede schonk grond voor de bouw, die in 1659 gereed kwam. De kerk als protestantse kerk gebouwd, kent een kruisvorm. Het kerkhof kon dankzij grondschenking van Beatrix uitgebreid worden, niet wetende dat daar haar tweede zoon zou komen te liggen. Op het kerkhof het graf van Jacob Vincent, de vader van Jo Vincent, de fameuze sopraan. Het grafmonument toont een gegraveerde luidbel, ter herinnering aan de schenking van Vincent in 1938 van een nieuwe luidklok aan de gemeente als herinnering en hommage aan zijn vrouw Geertruida. 

   graf Friso

In Lage Vuursche heeft de vader van Jan Terlouw als predikant gestaan. Thans G.H. Kruijmer, een zoon van een oude schoolvriend, tijd van de Mulo, eveneens predikant. Ik heb nog een tijdje in het dorp gewoond, in het huisje van de vader van een telg uit het geslacht Oosterom, dat ook al eeuwen het restaurant Lage Vuursche runt. Mijn buurman was toen – begin jaren negentig – Coen Flink en Ellen van Hemert, erg aardige mensen zonder enige kapsones. In het dorp werden de kunstenaar Herman Kruyder en de atlete Fanny Blankers- Koen geboren stierven de hoorspelactrice Lia Dorana en de muziekrecensent Wouter Paap. 

Het eerste deel van de tocht voert door bos langs de hekken van Drakesteyn. Dan rechts af  een laan in met het bordje Nonnenland, dat na een 1 km eindigt bij de Embranchementsweg. Vlak er voor via een overstapje een drassig weiland in en langseen meanderende beek weer op bos af en bos in. Het Nonnenland dankt haar naam aan een middeleeuws nonnenklooster in De Bilt. Omstreeks 1300 gaf het opdracht hier turf te steken. In 2003 was het behoorlijk uitgedroogd. Staatsbosbeheer besloot een 1000 jaar oud beekje weer uit te graven, poelen te maken en waterkeringen in gesloten te plaatsen om zo het gebied nat te houden. 

In het bosgebied van landgoed Venwoude dicht struweel, veel rododendrons, een houten huisje met picknicktafel en zigzaggend komen we wederom bij de Embrachementsweg, die we nu oversteken. We lopen door Landgoed Vijverhof, in 1926 afgesplitst van landgoed Prins Hendrikoord. We volgen een bochtig parcours. Een stukje Vuurscheweg en dan duiken we de Ridderoordse bossen in, waar dassen verblijven. We komen uit op de Maartensdijkseweg bij de buitenplaatsen Rovéresteyn en Eyckenstein.  Rovéresteyn  - Rovére is Italiaans voor ‘eik’-  is in 1885 gesticht door de Maartensdijkse burgemeester Eyck tot Zuylichem. Eyckenstein was begin 17e eeuw nog een herenboerderij met trapgevels, Eind 18e en begin 19e eeuw zijn delen gesloopt en nieuw gebouwd en kreeg toen zijn neo-classicistisch uiterlijk met in het midden de vier dikke kolommen onder een driehoekig fronton. De tuinen van beide ‘Steinen’ zijn aangelegd door tuinarchitect Springer. En met restaurant De Mauritshoeve zijn ze nu eigendom van de familie Van Boetselaer. 

                Eyckensteyn                                                              Mauritshoeve.

De verleiding van de Mauritshoeve weerstaan we. We lopen vrijwel in rechte lijn door bosgebied weer naar de Dorpsstraat en doen ons tegoed aan een pannenkoek en kroketten. 

De Schuitenbeek vormt de historische grens met de polder Arkemheen. De Puttense zijbeken monden in haar uit en de beek voert het water af naar het randmeer. Vanwege regelmatige wateroverlast na heftige regenval heeft het Waterschap Vallei en Veluwe een overstromingszone ingericht. Langs een  boerencamping en over een minuscuul pad tussen sloot en maisakker, schurend langs distels, zonder distelvinken, bereik ik de onderdoorgang van de A28 en daarachter Strand Nulde. Ogenblikkelijk schiet het drama van de vondst van een onbekend meisje me te binnen, het ‘Meisje van Nulde’ daarna genoemd. Wikipedia frist het geheugen op. Delen van dit 4 jarig kind werden op 27 augustus 2001 gevonden bij Nulde, haar hoofdje een paar dagen daarna bij Hoek van Holland en in oktober daarna in het Veluwemeer een handje. Aan de hand van haar schedel werd een hoofd gereconstrueerd en werd zij herkend als de 4 jarige Rowena Rikkers uit Dordrecht. Ze bleek uiteindelijk mishandeld ten dode door haar moeder en vriend, die haar vervolgens in stukken hakte.  Het is prachtig weer, maar de vakantie is voorbij. Er zijnat fietsers en een moeder met kind op het strand. En een troep grauwe ganzen met daar tussen rustig en pontificaal een grote zilverreiger. Als ik nader vliegen de ganzen op en weg, de reiger blijft roerloos staan. Ik loop een pad af naar een vogelkijkhut: tafeleenden, wilde eenden, zwanen en nog meer zilverreigers. terug , strand Nuldeaf en rechts naar de dijk om de polder Arkemheen. Het is een van de oudste polders van ons land, eind 14e eeuw aangelegd. Er heeft nooit ruilverkaveling plaats gevonden.  Slenken, kolken en rietmoerassen zijn een onderdeel van de polder. Het is op de dijk een drukte van belang van fietsers. In moerassig gebied zie ik lepelaars, tureluurs en oeverlopers. 

                Schuitenbeek                                                            grote zilverreiger na vertrek grauwe ganzen

               Arkemheenpolder                                                    Zicht op Puttens stoomgemaal

Ik wandel  tot waar een polderweg de dijk aan tikt als het water en sla links af om over die weg weer richting de A28 te lopen. Links passeer ik al spoedig het Putter Stoomgemaal, gebouwd in 186 op de fundamenten van een afgebroken windmolen. Het gemaal heeft tot 1971 dienst gedaan, het is Rijksmonument, gerestaureerd en tussen maart en november op woensdagen open voor publiek om het in originele staat te zien draaien. De Arkerheenpolder kwam regelmatig onder water te staan na dijkdoorbraken tengevolge van heftige stormen. Zo bijvoorbeeld in 1825 en de laatste keer in januari 1916, toen ook de stad Nijkerk onder water liep. In de polder doe ik me tegoed aan een broodje en geniet van een bruine kiekendief zwevend en wervelend op zoek naar zijn ‘broodje’  Na de brug over de A28 direct rechts af, achter een benzinestation langs en dan langs weiden en mais naar Steenenkamer, een buurtschap genoemd naar de boerderijen ‘Groot Steenenkamer’ en ‘Klein Steenenkamer’. Het waren tevens herbergen, zeker in een er van, want het Arkemheense polderbestuur vergaderde altijd in herberg Steenenkamer.  Voordat ik in Steenenkamer ben over de Waterweg, de Nijkerkerstraat  (N798) over  , over de Withagensteeg, onderdeel vanher Westerborkpad, linksaf de Broekmolenweg, waar ik bij een benzinestation laaf aan een heuse cola. Weer naar de Nijkerkerstraatweg en die volgen tot aan het spoor en dan ben ik in het gebied, waar naar dit pad is genoemd.  De Hoeverveldweg, waarover brommerjongens me tegemoet stuiven en een klein stukje Stenenkamerweg en dan rechts af de Kuiterweg en die eindigt bij de Zuiderzeestraatweg, waar ik rechtsaf sla naar het Puttense station.

Ik kom uit bij een buurtschap en ontmoet een vrouw en een man, van wie de eerste een vroegere collega blijkt te zijn van mijn Harskamper vriend. Het pad voert over een erf van een rustieke woning, waar een forse boom gesnoeid wordt, de stoere snoeiers zitten aan de koffie, zodat ik langs hun vervaarlijke snoeiwagen kan en mag. Daarna over een zandpad tussen bomen (zie foto boven) en ik kom weer uit op het punt waar ik de buurtschap binnenging. De tocht gaat verder over een fraaie al lang bestaande camping.          Ik bereik het gebied dat bekend staat als Westeneng, een langgerekt eeuwenoud akkercomplex, door ophoging van een mengsel van mest en heideplaggen ligt het hoger, zelfs geldt voor een gedeelte dat nu dienst doet als weidegrond. Naast een maisveld vind ik rust onder een grote boom, die bevolkt wordt door een enorme zwerm putters! Ik loop als het ware om de Westeneng heen en kom uit bij de fraaie boerderij Pijnenburg.

      camping gebouwen                                                 naar de Westeneng

                weiland van Westeneng                                           boerderij Pijnenburg

Het pad voert rond een feeërieke vijver, met op de omwalling talrijke judaspenningen, een groep hybride eenden schiet voor me uit naar het veilige water. Dan hoor ik het geluid van hout kloven. De eigenaar van alleraardigst oud boerderijtje brengt al vast de wintervoorraad op peil. Hij blijkt een vrachtwagenchauffeur, die snel met pensioen mag. Tot grote vreugde, omdat de weg een soort wild westen is geworden, met bijvoorbeeld Spaanse wagens, bestuurd door Litouwse chauffeurs en Litouwse bestuurd door Oekrainers. Verder lopend komt de geur van uien me tegemoet. Eindelijk geen mais! Harskamp kent ook al een wijngaard. Met het oog op de klimaatverandering een goed alternatief. 

Met een paar uien in mijn broekzak wandel ik verder , kom in het dorp, steek de hoofdstraat over en geraak in het buurtje, waar de ouders van mijn vriend wonen ( na afloop van de wandeling ga ik bij ze op bezoek en vertellen ze me dat ze een appelvink in hun tuin hadden!) Ik kom te wandelen over de Harskampereng en stuit op een oude boerderij, met buitengewoon rommelig erf. Daartegenover ligt de Eder houtzagerij. De geur van gezaagde douglassparren zijn een weldaad voor de reukorganen. Een echtpaar krijgt een stapel hout voor niets mee. Het lijkt nu niets waard te zijn. De nog jongeman van de zagerij doet er laconiek over. Over een zandweg weer richting beginpunt hoor ik steeds luidere knallen van geweren. Alsof ik in een oorlog ben beland. Bij een boerderijtje houd ik halt op een nodigend bankje. Een hond verschijnt en daarachter een dikbuikige goedig ogende man op klompen. Hij werkt bij een bouwmaterialenhandel en hoort die knallen al niet meer. Tja, op een legerplaats wordt geoefend, in elk geval op het oefenterrein daaraan verbonden. 

Het schietkamp werd al in 1899 in gebruik genomen. Eind oktober 1918 kwamen soldaten hier in opstand tegen hun slechte economische omstandigheden. Een inleiding tot een poging tot revolutie in ons land, die als ‘de Vergissing van Troelstra’ in de geschiedenisboeken terecht kwam. Op het terrein kunnen ook oefeningen gedaan worden in bebouwd gebied, in het oefendorp Oostdorp. Een vijfhoekig gebied van 7 km in diameter is aangewezen als vliegbeperkingsgebied.

Ik bekijk nog de monumenten die herinneren aan de bevrijding van de Veluwe niet ver van begin cq eindpunt van dit klompenpad. Na het bezoek aan de ouders van mijn Harskamper vriend tref ik het industriegebied Hasselaar op braakliggend terrein wel zo’n 25 ooievaars op een kluitje. Zouden daar zoveel muizen zitten?

      bioscoopgebouw voor de militairen

Werk aan de Daatselaar

Na een aantal kilometers verlaat ik de Grebbelinie en kom langs het Grand Canal te lopen, met halverwege een cirkelvormig vijver. Dit zgn. zichtkanaal is 700 meter lang en loopt uit op de provinciale weg en daarachter begint in het verlengde de oprijlaan van kasteel Renswoude. De 17e eeuwse eigenaresse van het kasteel liet dit kanaal graven voor haar man, die  aan het vechten was. Op bezoek in Versailles werd hij verliefd op de parkaanleg aldaar, inclusief grand canal. Zijn vrouw hoorde daarvan en naeen volgende militaire expeditie lag daar voor hem de verrassing van een grand canal! 

Renswoude ontstond rond 1400, bestaande uit een versterkt huis, de Borgwal en een paar boerderijen. In 1638 stichtte Hojan van Reede hier een dorp, inclusief Koepelkerk, pastorie en kasteel. Voorplein van het kasteel werd omsloten door een oranjerie en een koetshuis. Lande achterkant ligt een grote vijver, met daarachter een stenen duiventoren, restant van de Franse tuinaanleg. In een heuveltje bevindt zich nog een oude ijskelder, nu overwinteringsplek voor vleermuizen. Vanuit het kasteelark, na de duiventoren loop ik door de rand van de Renkumse bebouwing weer het weidegebied in, In een bocht een drietal stoelen die vermoeide wandelaar uitnodigen voor een rustpauze. Onder meter verderop een monument dat herinnert aan een vliegtuig dat in WO.II neerstortte op een boerderij met catastrofale gevolgen voor inzittenden en inwonenden.

Ik loop een tijdje door weidegebied over de Kerkstraat, de weg van de boeren naar de Renswoude Koepelkerk van architect Jacob van Campen. Dan volgt de Biesbosseweg en de Oude Holleweg om uiteindelijk uit te komen op de Groeperkade, ook onderdeel van het Grebbeliniepad, met Het Werk aan de Engelaar , ook zo’n voormalig sluis en verdedigingswerk. Verderop een eenvoudig wit kruis, een herinnering aan de executie van vijf gevangenen uit de gevangenis op ‘t Wolvenplein in Utrecht. Een vergelding voor de dodelijke overval van het Renswoude verzet op een Duitse militair, november 1944.              Even later ben ik bij de provinciale weg en bij restaurant De Dennen, waar ik me tegoed doe aan kroketten  op forse sneden bruin brood.

Bij Appel treffen we het fenomeen van zgn. vloeiweiden. De Middeleeuwse boeren kregen het voor elkaar om de in principe laag stromende beken op hoger gelegen grond te laten lopen en vandaar de weiden met hun mineraalrijk water te laten bevloeien voor de opbrengst van beter hooi. De uitvinding van kunstmest ruim een eeuw geleden maakte een eind aan dit systeem van grondverbetering.

Ik struin over smalle paadjes langs knoestige wilgen en tussen voederbietenakker en rijke bloemenbedden. Langs een eenzame boom, wellicht vroeger dienstdoend als veldafscheiding , ‘grenspaal’ tussen twee verschillende eigendommen. Een kippenboerderij doet je beseffen niet ver van Barneveld te lopen. In dit gebied liep de zgn. Kippenlijn, een begin 1900 aangelegde spoorlijn die liep van Nijkerk via Driedorp en Appel en Barneveld naar Ede. In Barneveld, vanouds het centrum van de pluimveeteelt werden de kippen en eieren verladen, vandaar de bijnaam van de lijn. Het tracé Nijkerk – Barneveld is als gevolg van de economische crisis in 1937 buiten dienst gesteld. Het stukje tussen Nijkerk en Nijkerk-Haven is tot 1972 in gebruik geweest en het tracé tussen Barneveld- Noord en Ede-Wageningen functioneert nog, maar voor hoelang?

Behalve de lager gelegen weiden wordt het landschap gekenmerkt door hoger gelegen dekzandruggen, al eeuwenlang in gebruik als akkerland. De dekzandruggen zijn ontstaan inde laatste ijstijd oftewel Wurm of Weichselien toebeet klimaat milder werd en de Noordzee droog viel. Zand daarvan en uit eveneens drooggevallen rivierbeddingen werden door de wind verplaatst en afgezet op oudere lagen. In de omgeving van Nijkerk is het dekzandpakket gemiddeld twintig meter dik. Door begroeiing werd het zand op sommige plekken vastgehouden en zo ontstonden de dekzandruggen. Die ruggen werden akkers die door afgestoken plaggen, vermengd met mest uit de potstal verhoogd werden. De akkers werden enken of engen. 

Als ik bijna weer bij het beginpunt ben en de Zelderseweg ga oversteken valt een verschil in vorm van de percelen op. Ten oosten van de weg zijn ze onregelmatig van vorm, omgeven door bosjes en houtwallen, ten westen gelijkmatig en rechthoekig. Het oostelijk deel is het resultaat van heftig verzet  tegen de ruilverkaveling in 1958. 56 procent van de Nijkerkse boeren stemde tegen. Dusdoende treffen we hier nog Middeleeuwse landschapsvorming aan. Via een pad langs zo’n eeuwenoude houtwal kom ik weer bij De Maneschijn. Maar die houtwal biedt een verrassing: een heuse dassenburcht. Misschien verlaten, maar misschien ook nog bewoond of wachtend op nieuwe bewoning.

Na de aanschaf van o.a. saté van edelhertenvlees rijd ik met mn koekblikje binnendoor naar Nijkerk en stuit al spoedig op een bijzonder landschapselement, buiten de route van het Appelpad: de Appelse Walburg. Een informatiebord vertelt dat Appel in de Middeleeuwen een belangrijke nederzetting was als plek waar je van de Gelderse Vallei naar de Zuiderzee kon trekken zonder natte voeten te krijgen. En het was een belangrijke vindplaats van oerijzererts. Ijzer en droge voeten: dat moest beschermd worden en dus een burg. In elk geval wijzen vondsten uit dat ijzersmeden en bronsgieters beschermd werden. In de buurt lagen kloosters, eigendom van o.a. de abdij van Elten. Net als Het Gooi. De door de Eltense St.Vitusabdij aangestelde rentmeester woonde op Kemna, een kloosterboerderij niet ver van de walburg. Naast de walburg ligt steeds een stokoude schilderachtige boerderij.