Deze zeg maar gerust ‘belijdenis’  trekt direct alle aandacht en vraagt om verdieping in de man onder wiens naam dit stevig aforisme gebeiteld en geschilderd is. Dr. Benno Stokvis, op 3 januari 1977 overleden en begraven op de Algemene Begraafplaats naast het St. Janskerkhof, buiten Laren aan de weg naar Hilversum. Op dat kerkhof liggen een aantal bekende Nederlanders, zoals Carry van Bruggen en Bert Haanstra.

Maar wie was deze Stokvis. Niet zo lang geleden verscheen een biografie over deze advocaat, want dat was hij. Daarnaast was hij letterkundige en kenner van en schrijver over paarden. Na de oorlog zat hij van 1946 tot 1952 in de Tweede Kamer voor de CPN. Hij breekt met die partij en vindt via de PVDA uiteindelijk politiek onderdak bij DS’70.

Stokvis heeft Joodse voorouders, de familie van zijn moeder was afkomstig uit Wit-Rusland.

Behalve voor zich zelf weet Stokvis tijdens de Bezetting het voor elkaar te krijgen dat van circa tweehonderd personen hun joodse afstamming uit hun papieren verwijderd werd. Ze werden derhalve ‘geariseerd’ en redden daarbij hun levens. 

In 1952 laakte Stokvis als kamerlid bij de behandeling van de Advocatenwet  het gedrag van de balie. Raden van toezicht en dekens bleven volledig passief toen aan joodse advocaten het recht werd ontzegd om niet-joodse cliënten te mogen bijstaan en zeker ook toen deze werden weggevoerd. “Hebben zij, wier taak het niet slechts was de leden van de orde te leiden, maar ook hen te beschermen een vinger uitgestoken, toen van deze leden de gerechtigheid vertrapt werd? Neen. In het ure van gevaar hebben zij hun eerste plichten verzaakt”. 

Tussen 1967 en 1975 verzorgt Stokvis op de radio de rubriek ‘Recht en slecht’, een juridische vraagbaak. De rubriek sluit hij steevast af met de woorden: “En zo staan wij thans aan de vooravond van de totale ondergang van Nederland. Ik wens u smakelijk eten en een prettig weekend”.

De vrouw op de steen was zijn laatste geliefde, een apothekersassistente uit Laren.

 Deze op 3 januari 1977 overleden Stokvis is gemakkelijk te googelen. Benno Jules , zoals hij volledig heet, is geboren op 23 januari 1901 in Amsterdam. Hij ontwikkelt zich tot letterkundige en advocaat en zit van 1946 tot 1952 namens de CPN in de Tweede Kamer. Als kamerlid is hij justitie-woordvoerder en fractiesecretaris en hij neemt zitting in de parlementaire enquêtecommissie regeringsbeleid 1940-1945. Voor de oorlog is hij verbonden aan diverse letterkundige tijdschriften, hij schrijft een aantal boeken en als advocaat verdedigt hij Henk Sneevliet na de muiterij op  De Zeven Provinciën (1933).  Sneevliet had opgeroepen tot solidariteit met de muitende matrozen en werd op grond daarvan beschuldigd van opruiing. Wat mij vooral (aangenaam) verrast is, dat hij zich al in de jaren 30 ontpopt als voorvechter van de rechten van homo’s. Hij publiceert een boek met 35 levensgeschiedenissen van homoseksuelen. In 1952 breekt hij met de CPN en treedt toe eerst tot de PVDA (1955-1971) en vanaf ’71 tot DS’70. Tussen 1967 en 1975 verzorgt hij de radiorubriek ‘Recht en slecht’. Uit de lijst van zijn publicaties blijkt  hij ook een kenner en liefhebber van paarden te zijn. Uit Wikipedia neem ik die lijst over:

• Lodewijk van Deyssel. Een samenvattende studie. Amsterdam, [1921].
• Bibliographie betreffende K. J. L. Alberdingk Thijm. Rotterdam, [1922].
• Wrange vruchten. Amsterdam, [1924].
• Nasporingen omtrent Vincent van Gogh in Brabant. Amsterdam, 1926.
• De moord in de Spuistraat. Baarn, 1926.
• Rond het misdrijf van frauduleusen invoer. Amsterdam, 1928 (proefschrift).
• De Rooie. Roman uit het misdadigersleven. Amsterdam, 1928.
• Homo-sexualiteit en strafrecht. Amsterdam, 1934.
• Van Deijssel en Kloos doctor honoris causa. Amsterdam, 1935.
• Contracten, modellen en formulieren voor de praktijk. 7 delen. Lochem, 1936-1951.
• Een afscheid van dit leven. Lochem, 1936.
• Een liefde op het midden van den levensweg. Den Haag, 1938.
• De homosexueelen. 35 autobiographieën. Lichem, [1939].
• Echtscheiden. 35 huwelijkstragedies. Lochem, [1941].
• Het paard in de literatuur. Lochem, [1948].
• Meine Mutter. Amsterdam, [1948].
• Man en paard. Lochem, 1950.
• Advocaat in bezettingstijd. Amsterdam, 1968.
• Lijden zonder klagen : het tragische levenslot van Hubertina van Gogh. Baarn, 1969.
• Recht en slecht. Radiobeschouwingen. Den Haag, [1971].

Zelf kende Stokvis Joodse voorouders. De familie van zijn moeder kwam uit Wit-Rusland. Tijdens de Bezetting wist hij het voor elkaar te krijgen dat van circa tweehonderd personen hun joodse afstamming uit hun papieren verwijderd werd. Beter gezegd dat hun papieren ‘geariseerd’ werden. Verzoekschriften daartoe met behulp van advocaten bij het bureau van dr. Hans Georg Callmeyer hadden een grotere kans van slagen. Voor zich zelf wist Stokvis dat ook te realiseren. In 1952 werd de Advocatenwet in de Tweede Kamer behandeld. Bij die gelegenheid stelde Stokvis de rol van de balie tijdens de Bezetting aan de kaak. Vooral de raden van toezicht en de dekens nam hij op de korrel vanwege hun passieve houding toen joodse advocaten in 1941 eerst niet-joodse cliënten niet meer mochten bijstaan en later werden weggevoerd. “Hebben zij, wier taak het niet slechts was de leden van de orde te leiden, maar ook hen te beschermen een vinger uitgestoken, toen van deze leden de gerechtigheid vertrapt werd? Neen. In het ure van gevaar hebben zij hun eerste plichten verzaakt”.  Zijn genoemde radiorubriek sloot Stokvis steevast af met de woorden: “En zo staan wij thans aan de vooravond van de totale ondergang van Nederland. Ik wens u smakelijk eten en een prettig weekend”.

Op de steen staat nog de naam van Alida Anna Schilderman. Ik heb niet kunnen achter halen, wie achter deze naam schuil gaat. Zijn echtgenote? Ja en nee. Op 4 maart 2020 krijg ik een mail van Paul Schilderman uit Amstelveen. Hij heeft bovenstaand stuk gelezen en reageert: “Benno Stokvis is een paar keer gehuwd geweest en gescheiden (kinderloos). Na deze huwelijken heeft hij een relatie gekregen met een oudtante van mij: Alida (Lili) Anna Schilderman”. Uit de mail blijkt verder dat Lili apothekersassistente was te Laren en dochter van een oud-kolonel van de vestingartillerie.

Naast Stokvis vinden we het graf van Toon de Jong, die bijna 100 werd en op zijn graf als graficus wordt vermeld, met het motto: ‘zijn leven was werken’, waarbij ik immer denk: was er echt niet meer in zo’n leven?  Ook over hem valt informatie te vinden. Behalve graficus was hij eveneens schilder en tekenaar, met werk in een naturalistisch-impressionistische stijl. Hij vervaardigde meest landschappen en portretten, woonde en werkte in Laren en was daarnaast actief in Zeeland.  Hieronder een ets van een boerderij in Eemnes.

Aafje Heynis groeit op in een Hervormd gezin in Krommenie en trouwt met de advocaat Henk Dolk, die al in 1985 overlijdt. Haar vader is buschauffeur. Al op jonge leeftijd zingt ze in een kinderkoor en op haar zeventiende krijgt ze les van Jo Immink, pedagoge te Amsterdam. Het geld daarvoor kwam van fabrikanten uit de Zaanstreek, daartoe aangespoord door ds. Cannegieter  Van 1946 tot 1949 neemt de bekende pedagoge en zangeres Aaltje Noordewier-Reddingius haar onder haar hoede  en het zijn Jo Vincent – bij wie ze eerder had voorgezongen, maar geen tijd had om haar les te geven – , Laurens Bogtman en Anthon van der Horst die haar talent erkennen en haar een duw in de richting van een prachtige loopbaan geven. Onder Eduard van Beinum zingt ze met het Concertgebouworkest de Altrhapsodie  van Brahms, wat haar juichende kritieken oplevert. Al snel wordt ze vergeleken met Kathleen Ferrier en dat is niet zo vreemd. Toch raakt Heynis me net iets meer dan de beroemde, te vroeg overleden Britse alt. Ze betovert me meer. Omdat zij Nederlandse is en dus een kwestie van chauvinisme? Of omdat haar stem bezwangerd is van heilige geestesadem?

Midden jaren vijftig neemt haar loopbaan een hoge vlucht: ze treedt niet alleen op in ons land, maar ook in het buitenland en werkt met grote dirigenten als Haitink, Klemperer, Charles Munch en Wolfgang Sawallisch en er verschijnen talrijke platenalbums. Als een vis in het water voelt ze zich thuis in het werk van Bach, Brahms, Händel, Mendelssohn, Beethoven en Mahler. In de M.P. van Bach stijgt ze tot de grootste hoogte. In dit grootste monument van de muziekgeschiedenis kon ze haar drijfveer optimaal waar maken: ” Ik had nooit over God kunnen zingen als ik niet echt gelovig was geweest. Ik wilde van Hem zingen en beleed zo mijn geloof”. Op latere leeftijd bekeert Heynis zich overigens tot de RK-kerk.  Net als Jo Vincent stopt ze op haar hoogtepunt. Haar laatste optreden vindt plaats op 19 december 1983, geheel overeenkomstig een eerdere uitspraak: “Ik stop met zingen als ik nog op het topje van de berg sta. Bij de afdaling zal geen publiek aanwezig zijn”. Daarna geeft ze wel nog  jaren les aan honderden zangers en zangeressen  o.a aan Charlotte Margiono, met wie ze sterk bevriend raakt. Zelf heeft ze geen kinderen, maar zo kan ze  toch ‘moederen’. 

In juni 1999 geeft ze een interview in Trouw. Dit naar aanleiding van het uitkomen van cd’s van haar, die als warme broodjes over de toonbank vliegen. Het overdondert haar.     ” Het appelleert aan vroeger, aan mijn jeugd. Ik zie mijn leven aan mij voorbijtrekken. Ik kom heel fijne dingen tegen, maar het is tè emotioneel. Ik huil veel en het houdt maar niet op”, zo zegt ze in het interview. Tegenover verslaggeefster Syske van Aalsum vertelt ze ook dat het moment van stoppen ingegeven was doordat haar man toen al ernstig ziek was. ,,We hadden dertien jaar lang een heel gelukkig huwelijk. Maar toen werd hij ziek. Op een avond zou ik in Zaandam een lied zingen. Ineens dacht ik: waarom doe ik dit? Toen ik weer buiten was, zei ik tegen mijn man: ‘Het is over’. En zo was het. Ik ben begonnen in Zaandam en geëindigd in Zaandam.”

De dood van haar man is het begin van een geestelijke zoektocht. Ze bezoekt diverse kerken en zoekt het zelfs bij de soefi-beweging, maar het brengt haar geen rust. Dan lokken de klokken van de RK kerk in Laren (NH) haar naar binnen en volgt zij de eucharistieviering. En voordat ze het beseft neemt ze deel aan de communie. In Trouw zegt ze: “Ik zei nog tegen de pastoor: ‘Ik ben niet katholiek’. Maar hij gaf me er toch een. Toen ik terugkwam in de bank, bewoog mijn onderrug zich naar voren en werd gloeiend heet.”

Ik zal vandaag haar cd’s draaien en weer ontroerd raken en toch enigszins denken: had ik ook maar van haar les gekregen. Wat ze in Trouw in 1999 zei had ik ook wel willen ervaren:  ”Ik voel een behoefte aan bescherming. Een soort moederlijk gevoel – ik ben zelf geen moeder – als ze eigenzinnig zijn of juist niet durven. De essentie van lesgeven is: er zit een mens aan vast. Bij het zingen moet je je binnenste blootleggen. Er zit geen instrument tussen jou en de anderen. Een mooie zangstem is materiaal dat je gekregen hebt, van God denk ík, maar je moet de anderen bereiken”.

  Zijn precieze geboortedag staat niet vast, vermoedelijk tussen 10 en 12 oktober in het jaar 1713 in het bij Weimar gelegen plaatsje Buttelstedt. Zijn vader Johann Tobias was organist en cantor sinds 1710 in Weimar. Die zal hem ook wel de eerste lessen gegeven hebben. Als zijn moeder overlijdt verkast hij met zijn vader naar Buttstädt, een klein stadje, ook in Thüringen, die daar als organist een aanstelling krijgt. In 1726 wordt de jonge Krebs leerling van de Thomasschule in Leipzig, waar hij les krijgt van de grote Bach. Hij raakt ook met hem bevriend en ontvangt privé les orgel en hem behulpzaam is bij het kopiëren van diens muziek. Hij zingt eveneens in het koor van de school en bespeelt tevens de luit,de klavecimbel en de viool. Op 24 augustus 1735 ontvangt hij van zijn leermeester en vriend een lovend getuigschrift. Hij studeert nog twee jaar 

Na de dood van Bach probeert Krebs vergeefs diens opvolger te worden. Op 20 oktober 1756 komt hij in dienst van Frederik III van Saksen-Gotha-Altenburg als hoforganist, een functie die hij tot zijn dood op 1 januari 1780 bekleedt. Hij laat zeven kinderen achter, waarvan zijn drie zonen allen als muzikant hun levensvervulling vinden. Krebs werk wordt in de 20e eeuw herontdekt. Hij schreef veel voor orgel, maar ook voor zang en andere instrumenten, zoals het guitarconcerto in G major. Een aantal werken werden ten onrechte heel lang toegeschreven aan zijn grote leermeester. Zijn werk kenmerkt zich door een combinatie van laat-Barok en de stijl kenmerkend voor Noord-Duitse componisten als Carl Philipp Emanuel Bach, een stijl die de overgang vormt naar de Weense klassieken.