De Leegte

De Leegte heet een keurige                                                                                                                                  nieuwbouwstraat in Epe:

wat blokken lage huisjes;                                                                                                                               de fatsoenlijke achterkanten                                                                                                                                                met tuintje en schuur                                                                                                                                     van weer andere lage huizen,                                                                                                                       een blokje iets hogere flats                                                                                                                           en hier en daar nog een stuk bouwgrond.

Maar dan heb je dan je leven                                                                                                                               lang over geschreven,                                                                                                                                            de leegte,

en bouwen ze er een keurige                                                                                                                               nieuwbouwstraat van                                                                                                                                     in Epe                                                                                                                                                                          (Gld.).

Hans Andreus is een pseudoniem van Johan Wilhelm van der Zant, die op 21 februari 1926 in Amsterdam wordt geboren en op 9 juni 1977 in Putten overlijdt. Zijn ouders scheiden als hij drie jaar oud is. Hij leeft in hevige conflicten met zijn stiefvader en onder pressie van NSB-leden van zijn familie verlaat hij vroegtijdig de HBS en meldt hij zich in 1943 aan als oostfrontstrijder bij het Vrijwilligerslegioen Nederland, dat later dat jaar  opgaat in de Waffen- SS. (Zonder medeweten van zijn ouders en hun toestemming) Bij de keuring wil hij zich toch afmelden, het wordt hem belet en komt uiteindelijk aan het front in Estland, raakt gewond en wordt door bemiddeling van zijn ouders in april ’44 uit de krijgsdienst ontslagen. In 1946 debuteert hij als dichter, sluit zich aan bij de Vijftigers, van wie hij Lucebert al uit zijn jeugd kent. Hij trekt in 1951 met Simon Vinkenoog naar Parijs, waar hij vriendschap sluit met Hugo Claus. Hij krijgt een relatie met Odile en vertrekt met haar naar Italië. In 1953 vestigen zij zich in Rome. Op Elba tijdens een vakantie geraakt hij in een ernstige psychische crisis wat leidt tot agressie, opname in Nederland en verbreking van zijn relatie. Hij trouwt daarna tweemaal en met zijn tweede vrouw belandt hij op de Veluwe en sterft uiteindelijk aan botkanker in Putten. Daarvoor kende hij wederom een diepe geestelijke inzinking. Tot 1995 lag hij begraven in Putten. Hij werd herbegraven op het Amsterdamse Zorgvlied.

Epe kende hij als bewoner van de Veluwe. Epe is het hoofddorp in de gelijknamige gemeente, Noord-West Veluwe. Grafheuvels in de omgeving wijzen op oeroude bewoning. De naam is wellicht afgeleid van een voor-Germaans woord :’apa’, hetgeen waterloop betekent. In tegenstelling tot de andere dorpen op de Veluwe kent de oorspronkelijke Hervormde Kerk een meer vrijzinnig karakter. Bekende inwoner is Marc Overmars, technisch directeur van Ajax en liefhebber van antiek en zeer betrokken bij het wel en wee van het dorp. De huidige trainer van Go Ahead Eagles is in het dorp geboren, evenals baanwielrenner Teun Mulder en de schrijfster Aya Zikken. Door het dorp loopt de N794 die in het hart Hoofdstraat heet en overgaat in de Heerderweg , daar begint de aftakking Dellenweg. Iets meer oostelijker bevindt zich inderdaad De Leegte, vijftiger/zestiger jaren huizen. 

    

 

Ik kom graag op de Veluwe, ben in alle plaatsen wel eens en vaak meerdere keren geweest. De liefde voor de Vale Ouwe is begonnen op mijn dertiende, toen ik met de Knapenvereniging Spreuken 22: 6 mijn eerste vakantieweek beleefde. Op een zaterdag verzamelden zich een grote groep jongens van 13 t/m 16 jaar bij Het Visnet, kerk-en verenigingsgebouw ineen, en fietsten we Huizen naar een kampeerboerderij op de Veluwe. Een lange sliert, begeleid door de leiders van de vijf afdelingen, waarin de vereniging was opgedeeld. Onze koffers werden met een vrachtwagen vervoerd. Een van de leiders had een tas bij zich met reparatiemateriaal. Altijd was er onderweg wel eens een lekke band of ander malheur. Eenmaal trof de pech een onzer al een  kilometer buiten het dorp, nog voor Blaricum, op de Huizer Hoogte. Ik herinner me ook nog goed een stop midden in de polder Arkerheem, tussen Bunschoten en Nijkerk. Zo’n fietstocht had voor mij iets bevrijdens : weg uit de verstikking van thuis, weg uit de beslotenheid van het dorp, samen met andere jongens, mijn voorkeur voor eigen geslacht was al voelbaar geworden, maar werd verstaan als ‘het erge’, moest bestreden worden en verborgen blijven. maar in zo’n week kon ik omgaan  met seksegenoten in allerlei soorten en er van genieten, heimelijk mijn fantasieën voeden. ‘Het erge’ zelf voltrok zich niet, dat moest dat erge blijven en dus te vermijden. Het was intensivering van verlangen en dat was genoeg. Het decor was elk jaar de Veluwe, een Gooi op grotere schaal: bos, wei, hei, oude boerderijen, traditionele dorpen. Iedere keer dat ik op de Veluwe ben, roept dat die verwachting en verlangen van mijn pubertijd wakker. De vervulling is dat verlangen zelf. Het is mystiek en mythisch tegelijk. Dat brengt me bij Henk Vreekamp, die als Veluws kind al zich mythisch verbonden voelde met dat ook wel genoemde ‘bijstere’ land. Als theoloog ging hij systematisch nadenken wat het Woord van buiten ( in tijd, in taal, in herkomst) betekent voor het verstaan van je eigen grond, cultuur, herkomst, taal. Hij schreef er boeken over. Hij was geboren in Hoevelaken (14 december 1943), werd predikant in Oosterwolde (1971-1976), daarna tot 1984 in Epe. Tot 2002 was in dienst van de Raad voor de verhouding van Kerk en Israël. Hij en zijn vrouw, de eerste die tot Zakenvrouw van het Jaar werd uitgeroepen, in 1990, bleven in Epe wonen. Op 29  februari 2016 kwam Vreekamp om bij een even afschuwelijk als tragisch ongeval. Hij liep op een trottoir, een automobilist verloor de macht over het stuur, schoot het trottoir op en plette Vreekamp tegen een pand. Zijn vrouw overleed een paar jaar later.

    

Fietspech in Bunschoterpolder                               Henk Vreekamp

 

Christiaan Terpstra Stadskanaal Tien mijlen lang is deze vaart, recht als een lineaal - een kras in de toeristenkaart: de schram van Stadskanaal. Zoals de Styx door Hades stroomt ligt hier provinciaal, in afval en in alg verdroomd de vaart van Stadskanaal. Zij heeft geen eind en geen begin; ze ligt er grauw en vaal tussen de zware iepen in: Een bord zegt: STADSKANAAL Zelfs voor een droom is nog te lang, te ééndimensionaal, de monotone trieste zang van ‘t eindloos Stadskanaal, waarin zelfs ‘t water ligt gestremd langs berm en steigerpaal… Nooit maakte iets mij zo beklemd en droef als Stadskanaal, al stralen winkels neonlicht - dat doen ze allemaal, tot aan het eind van ‘t vergezicht, langs ‘t stenen Stadskanaal. Alles is kleurloos, recht en hard, berekend en banaal - raakte er ooit een ziel verward op straat in Stadskanaal? Tien mijlen straat, tien mijl trottoir, betegeld en royaal; daar schuifelt dan de Drentenaar - het schuifelt allemaal
langs winkel, sluis en kerk en kroeg, langs dans- en clublokaal, op tien mijl tegels, nèt genoeg, nèt langs het Stadskanaal. De meisjes zijn gepermanent - dat zijn ze allemaal van ‘t eerst begin tot ‘t laatste end der Styx van Stadskanaal. Ze kijken strak en hard en dom, en gillen rare taal, en kijken naar de jongens om - dat wordt een nieuw verhaal, want wie hier van zijn jeugd al zat vindt alles heel normaal, en wou dat hij zo’n meisje had van straat, uit Stadskanaal… [Uit Elfstedentocht]

Een lang gedicht als dat lange Stadskanaal zelf. Ik heb het overgenomen van de site Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse letterkunde. De manier waarop deze Groningse stad getypeerd wordt, doet denken aan zoals Peter Middendorp over zijn geboortestad Emmen schrijft. Het gedicht doet modern aan. Toch is de dichter al in in 1895 geboren ( 8 april) en overleed hij op 1 februari 1971. En zijn naam is een pseudoniem. Zijn eigenlijke naam: Jan Christiaan Marius Kruizinga. En hij is ook geen Stadskanaler, want hij werd geboren in Den Helder en overleed in Vriezenveen. Hij publiceerde een viertal dichtbundels en verder is er weinig van hem bekend.

Stadskanaal kent nu zo’n 20.000 inwoners en is ontstaan als veenkolonie en als lintdorp gebouwd langs het gelijknamige kanaal. In 1765 nemen de bestuurders van Groningen -stad het initiatief tot het graven van het kanaal en in 1805 was men al gevorderd tot waar nu de watertoren staat en in 1856 werd Ter Apel bereikt. Het lintdorp kreeg een lengte van 16 kilometer, met naast menselijke bewoning onderdak voor twee aardappelmeelfabrieken, waaronder die van de beroemde firma W.A.Scholten. Ook ware er scheepswerven gevestigd. Na W.O.II kwam Philips naar het dorp en op hun last een schouwburg en een bibliotheek. Philips had ook een eigen vliegveld, bij Vledderveen, thans in gebruik voor ultralichte vliegtuigen. Sinds 2006 is Philips definitief weg als werkgever. 

Terpstra werd dus niet in Stadskanaal geboren, maar het lintdorp bracht wel een andere dichter voort: Herman Poort, die als journalist een belangrijke rol speelde in de beweging van De Ploeg. Ook de wieg van Cornelis Dopper (1870-1939), componist en tweede dirigent van het Concertgebouworkest onder Mengelberg, stond in Stadskanaal. De plaats herdenkt hem met een plaquette en een standbeeld. Een nichtje van Dopper trouwde met de slager Jan Dusseljee. Hun zoon Elso zocht het avontuur als ontdekkingsreiziger van Frans-Equatoriaal -Afrika, streed tegen kannibalisme en slavenhandel, werd Belg en begon een handelspost en eindigde zijn leven als directeur van een voorloper van Unilever. Stadskanaal bracht een aantal voetballers voort die in het Noorden regionale furore maakten, bij FC Groningen, Veendam of FC.Emmen. En ook de bekende schaakjournalist en commentator bij grote toernooien, Lex Jongsma (1938-2013), ooit zelf jeugdkampioen van ons land. De moordenaar van Jean-Louis Pisuisse en diens vrouw Jenny Gilliams was ook een Stadskanaler. Deze Tsjakko Kuiper werd op 22 december 1898 in Groningen geboren en ontpopte zich als zanger, die zelfs optrad met Jo Vincent. Op 1 augustus 1927 trad hij in dienst van Jean-Louis Pisuisse. Hij zong samen met diens vrouw en begon met haar een verhouding, tot woede van de beroemde cabaretier. Na en maand werd Kuiper al ontslagen, maar de verhouding duurde voort tot november van dat jaar, toen Gilliams definitief voor man koos. Uit woede kocht hij een Duitse leegrevolver en schoot bij het Rembrandtmonument op zijn ex-minnares. Pisuisse wierp zich voor haar, werd ook beschoten en daarna pleegde Kuiper zelfmoord.  De moeder van Kuiper liet haar zoon in 1928 van de Nieuwe Ooster herbegraven in Stadskanaal.                 Op 27 maart 1879 begon in Stadskanaal het leven van Izaäk Herman Reijnders. Hij zou bekend worden als Opperbevelhebber van Land- en Zeemacht bij het uitbreken van W.O.II in 1939. Maar vanwege een conflict over de te voeren strategie bij de verdediging van ons land, kreeg hij op 5 februari 1940 eervol ontslag en werd opgevolgd door Henri Winkelman. Tot slot – Henk – vlam in de pijp – Wijngaard is ook uit de knaagstad afkomstig, als zoon van een uit Frankrijk gevluchte moeder en een Canadeze geallieerde soldaat.

       PKN-kerken

    Grafmonument Kuiper

       

 

Van 1965 tot 1970 zat ik op de Kweekschool voor Onderwijzers Rehoboth in Utrecht. Uit die tijd heb ik in de boekenkast een verzameling gedichten staan onder de titel ‘Dichterkeur’. Dr.W.J. Brandsma is de bloemlezer. Op het schutblad zie ik dat destijds fl. 3,90 kostte en een zelf aangebracht etiketje vermeldt na mijn naam waar ik toen woonde: Valkenaarstraat 37, Huizen (NH). Al bladerend trof mij het gedicht ‘Modern schilderij van het Friese dorp Wommels’ van Jac. van Hattum. 

Modern schilderij van
het Friese dorp Wommels

Over het dorp staat Meinte IV,

de goudbekroonde stamboekstier;

begrensd door vier lijnrechte sloten

ligt Wommels tussen Meintes poten.

 

En verder ligt, naar alle kant,

gegazonneerd, Gods eigen land;

en in die welige landouwen

grazen, gestamboekt, Meintes vrouwen.

 

Minutieus, tot op het uur

der wijzerplaat in miniatuur,

is onder Meinte weergegeven

het dorp met z’n bezadigd leven.

 

Onder die huizen is er één

met een moderne gevelsteen:

‘Hier werd’ springt, goud op grijs, naar voren

‘Van Hattum, de poëet, geboren’.

 

Dan, in de lucht, lazuur en keel,

Het wapen van Hennaarderadeel,

wijl engeltjes ‘t effect verhogen

op flarden wolk de ellebogen.

 

En wijders ligt op het tableau

een kalf, gebonden, op wat stro;

en vechten zwartmetalen roeken

met bloederige moederkoeken.

 

In ’t Fries museum staat ’t paneel

te boek als ‘In Hennaarderadeel’

en wordt uitvoeriger beschreven

in: ’Frieslands rijke schildersleven’.

Een lang gedicht om over te typen, luiaard die ik toch enigszins ben, en dus zoek ik op internet. En daar kom ik op de site van mijn oud-collage VPRO en vriend Ronald van den Boogaard ( bezoek die prachtige site: www.ronaldvandenboogaard.nl). In zijn rubriek ZoekPoëzie behandelt hij dit gedicht n.a.v. de regels in het vierde vers:

‘Hier werd’, springt, goud op grijs, naar voren,                                                                                                                                                             ‘Van Hattum, de poëet, geboren”.

Ronald trekt naar Wommels op zoek naar die gevelsteen en vindt die steen. Hij schrijft: “Het huis valt niet erg op en staat aan een brede laan te Wommels in het hart van Friesland.
Onder het linkerluikje, bijna op de grond, is een bordje bevestigd met daarop de tekst dat hier de dichter Jac. van Hattum is geboren.
Je moet het weten, want vanaf de straat is het niet te zien”.

Goud geverfde letters ziet hij niet en voor een gevelsteen zit het op een ongebruikelijke plaats en de tekst is veel prozaïscher: ‘Hier leefde de dichter schrijver Jac. van Hattum, 1900-1913.

Van Hattum – homosexueel, aanvankelijk verhuld en na de oorlog openlijk – werd op 10 februari in het laatste jaar van de 19e eeuw geboren, werd onderwijzer en begon eind twintiger jaren gedichten te schrijven. Hij weigerde lid van de Kultuurkamer te worden en bracht illegale drukwerkjes in eigen beheer uit. Tegen het eind van zijn leven begon hij zich excentrieker te gedragen en droeg een kazuifel, waarmee hij zijn verwantschap met de katholieke eredienst tot uitdrukking bracht. Hij schreef ook korte verhalen, soms sarcastisch van aard en toon.

Wommels was tot 1984 de hoofdplaats van Hennaarderadeel. Daarna vormde het samen met Baarderadeel de gemeente Littenseradeel. Op 1 januari 2018 werd deze gemeente in drieën gesplitst, waarbij Wommels toegevoegd werd aan Sudwest-Fryslan. Wommels was eeuwen een centrum van de kaashandel van de zgn. Greidhoek (Greide is grasland op klei). In een voormalig kaaspakhuis is een aardig museum gevestigd. Beroemd, zeker in Friesland, is Wommels vanwege de Freulepartij, de belangrijkste kaatswedstrijd voor jongens van 14-16 jaar. Het was freule Clara de Vos van Steenwijk (Zwolle, 1869 -Vancouver, 1960) die in 1903 deze wedstrijd voor jongensparturen voor alle afdelingen van de Koninklijke Nederlandse Kaatsbond in het leven riep en een fors bedrag beschikbaar stelde. Dat wordt gebruikt voor de echte prijzen: horloge. De winnende partuur van drie jongens krijgen elk een gouden horloge. De moeder van de freule is een dochter van de toenmalige grietman van Hennaarderadeel en de band met Wommels wordt inniger wanneer zij een paar jaar bij haar neef mr.Wiarda Willem Hopperus Buma woont. Hij is burgemeester van de gemeente. Behalve het initiatief tot de kaatspartij organiseert ze elk jaar een kinderfeest met een goochelaar en met Sinterklaas krijgen alle gezinnen die het moeilijk hebben één gulden per kind. En in 1901 laat ze een aantal woningen vervangen, die er nog steeds staan. De naar haar genoemde partij wordt elke eerste of tweede woensdag van augustus gespeeld. Ik ben er zelf eenmaal geweest. Het was een zonovergoten dag, de sfeer was als op een Engelse dorpsbraderie, met een vrolijke harmonieorkest, diverse kraampjes voor drankjes en hapjes en geen enkele wanklank.  Wie meer wil weten: zie www.defreulepartij.nl

   foto’s van Ronald van den Boogaard

  

 

Moerdijk

Aalscholvers braken door de wolken heen.                                                                                               En vliegend vormden zij een sterrenbeeld.                                                                                                            Cassiopeia. Het bleef onverdeeld                                                                                                                            tezamen, tot het boven Dordt verdween.

Het is dat de dichteres in de titel de plaats bepaalt waar zij die formatie aalscholvers heeft gezien, anders had het ook  elders in de buurt van Dordrecht kunnen zijn. Maar Ida Gerhardt is precies en ze heeft het gezien aan de zuidkant van het Hollands Diep waar het dorp ligt. Dat dorp heeft ook de naam gegeven aan de gemeente waartoe het behoort. Een gemeente van in totaal bijna 37.000 inwoners en daarmee de een na grootste van Noord-Brabant. ( Meijerijstad). Het gemeentehuis staat in Zevenbergen. De naam is afgeleid van ‘moor-dicken’. Moor/moer is moeras, waarin veel veen aanwezig is. Een dijk werd aangelegd om in een zo tijdelijk ontstaan poldertje zout te kunnen winnen. Een oud woord voor zoutwinning is ‘darinkdelven’. Darink is de naam voor de zoute laag in de bodem, ook wel derrie genoemd. Uit een artikel op de  site Brabants Erfgoed:

Na de Weichsel-ijstijd stegen de temperaturen. De ijskappen smolten, wat de zeespiegel deed stijgen. Het losgekomen zeewater verspreidde zich over de naastliggende veengronden, waardoor het zoutgehalte van deze grond aanzienlijk steeg. Door de aanleg van dijken werd het zeewater van de veengronden gescheiden en werd het veen toegankelijk voor de mens.

Om het zout uit de veengronden te winnen, werd het losgestoken en uitgedroogd. Het drogingsproces werd met behulp van de natuur gedaan. De stukken veen werden losjes op elkaar gestapeld tot een berg, wind zorgde vervolgens voor het drogingsproces.

De volgende stap was de verbranding. De hieruit ontstane zoute as (zelas) werd overgebracht naar een verwerkingsplek. De as werd eerst samengevoegd met zeewater. Dit mengsel werd vervolgens in grote ovens aan de kook gebracht, hierdoor verdween het vocht en bleef het zout achter wat verzameld kon worden. De verschillende stappen in dit proces wordt ook wel selnering genoemd.

Het darinkdelven had vele ingrijpende gevolgen voor de natuur. Mede daarom werd het in de vijftiende eeuw verboden.

Moernering is een synoniem voor darinkdelven en kwam tot grote bloei in de 13e eeuw in de Lage Landen. Het in Zeeland en West-Brabant gewonnen zout kon de concurrentie met steenzout gemakkelijk aan en vond met name in de Vlaamse steden een prima afzetgebied. Het bracht steden als Zierikzee, Steenbergen en Dordrecht grote rijkdom. En ook Reimerswaal, dat uiteindelijk door die rijkdom juist ten onderging. Vanwege het vele weggraven van de derrie kreeg de zee veel meer vrijspel en dijkdoorbraken waren uiteindelijk funest voor de stad. En juist door de moernering kon in 1421 de Sint-Elisabethsvloed verwoestend uithalen. In Zeeland leidde dit in 1515 tot een verbod van zoutwinning.

Genoemde beruchte vloed zorgde er eveneens voor dat een ooit smalle kreek zich verbreedde tot wat we nu kennen als het Hollands Diep, waarover de beroemde Moerdijkbruggen (voor auto en voor trein) lopen. Tot 1807 hoorde dat water en het dorp ( en wat nu gemeente Moerdijk is)  tot het Gewest Holland. Pas daarna kun je spreken van ‘boven de Moerdijk’ (calvinistisch) en ‘beneden de Moerdijk’ (katholiek). Niet voor niets is een groot deel van de gemeente nog immer protestant. Het dorp is ook bekend van het enorme industriegebied met vooral chemie als voornaamste bedrijvigheid. In de afgelopen jaren kwam dit terrein voluit in het nieuws vanwege grote branden: 5 januari 2011 bij Chemie-Pack; 3 juni 2014 bij Shell; 12 mei 2015 bij Remonds Argentina.

Om de bruggen is op 10 mei 1940 zwaar gevochten na een Duitse parachutistenlanding. De Duitsers kregen die echter onbeschadigd in handen en bliezen ze op hun buurt in het najaar van  1944 op om te voorkomen dat ze in geallieerde handen vielen.  Het dorp werd in het zelfde jaar getroffen door bombardementen. Er werd veel verwoest, waaronder kerken en kloosters. Alleen de Hervormde Kerk bleef gespaard. Daar kwam de watersnood van 1953 nog eens overheen. Vandaar dat je er veel nieuwbouw van in en  na de jaren 50 aantreft, waaronder een aantal houten huizen door Noorwegen geschonken voor slachtoffers van de Watersnood. Sinds 2013 worden veel grond en huizen onteigend terwille van de uitbreiding van de A16 en A17 en het industriegebied. Er is een vertrekregeling en daarnaast wordt geïnvesteerd in de leefbaarheid van het dorp.

Terug naar het gedicht, waar Gerhardt dus een formatie aalscholvers ziet. De naam suggereert dat de vogel vooral aal uit het water ‘scholft’, maar de vogel is ook verzot op voorn, baars en snoekbaars. De zwarte vogels met witte wang en gele plek waar de lange snavel met haakvormige punt aan de kop hecht hebben door hun zware botten een slecht drijfvermogen. Vandaar dat je ze vaak op palen ziet met hun vleugels gespreid. Zo laten ze die als wasgoed drogen voor een volgende vangbeurt. Gerhardt zag ze vliegen in het sterrenbeeld Cassiopeia en dat sterrenbeeld is in de Benelux het hele jaar te zien als een grote W. Het is vernoemd naar de koningin van de Ethiopiers in de Griekse mythologie. Ze is de vrouw van Cepheus en de moeder van Andromeda. In Griekse volksverhalen wordt ze aangewezen als de naamgever van Joppa (Jaffa). Jaffa is van ‘jafa’, Hebreeuws voor schoonheid. Volgens de mythe schepte Cassiopeia nog al op over haar eigen en haar dochters schoonheid. Ze wordt daarvoor gestraft door Poseidon die met een vloedgolf en het zeemonster Ceto de stad Joppa teisterde. Perseus op zijn beurt doodt dan weer het zeemonster.

       heropening 1946

        

 

Het Friese land – Us Heitelan – is mij dierbaar. Ik ben er veel geweest, ik kom er nog veel. Er zijn nog weinig plekken, waar ik nog niet geweest ben. Onder Bolsward ligt weids groen land, met kleine dorpen, oude dijken, verspreide boerderijen. In dat gebied woonde ooit Gerard Reve. In Greonterp. Tot 1984 hoorde het piepkleine terpdorpje tot de gemeente Wonseradeel; daarna tot 2011 tot Wymbritseradeel en nu al weer acht jaar tot Sudwest-Fryslan. Van 1964 tot 1971 had Reve er domicilie. Hij noemde zijn woonst Huize Het Gras. Hij woonde er met Willem Bruno van Albada (Teigetje). Later voegde Henk van Manen (Woelrat) zich bij hen. Teigetje en Woelrat trouwden later met elkaar en werden kunstzinnige breiers. Het was een roerige periode, waarin Nader tot U uitkwam, hij niet zo lang ervoor toegetreden was tot de RK kerk en het Ezelsproces werd gevoerd. Veel drank ook. De eigenaar na Reve vond een tuin vol met lege wijnflessen. Hij had er veel contact met Frans Pannekoek, met wie hij ook zwerftochten naar café’s ondernam. In zijn Friese periode ontving hij ook de PC.Hooftprijs (1969) van handen van minister Marga Klompé, die hij ‘volmondig’ kuste. Greonterp ligt als een klein eilandje in het groene land. Het dichtstbijzijnde dorp is Blauwhuis, een katholieke enclave. Het dorp dankt zijn ontstaan aan de drooglegging van het Sensmeer in 1632. Een huis met blauwe dakpannen, eigendom van een Haarlemse katholieke dame, konden katholieke bewoners van de nieuwe polder terecht voor eigen misvieringen. Deze schuilkerk werd in 1785 vervangen door een echte kerk, die in 1871 werd vervangen door de huidige aan St.Vitus gewijde kerk. Het dorp is ook bekend van de Blauhuster Dakkapel die regelmatig optreedt bij schaatswedstrijden. En bij kenners van Reve  vanwege zijn gedicht Graf te Blauwhuis.

Graf te Blauwhuis
voor buurvrouw H. te G.

Hij rende weg, maar ontkwam niet,
en werd getroffen, en stierf, achttien jaar oud.
Een strijdbaar opschrift roept van alles,
maar uit een bruin geëmailleerd portret
kijkt een bedrukt en stil gezicht.
Een kind nog. Dag lieve jongen.

Gij, die koning zijt, dit en dat, wat niet al,
ja ja, kom er eens om,

Gij weet waarom het is, ik niet.
Dat Koninkrijk van U, weet U wel, wordt dat nog wat?

Helaas is het graf er niet meer. Al lang niet meer. In 1983 werden de resten van Gerrit Rijpma overgebracht naar het Nationaal Ereveld Loenen. Gerrit Rijpma, 18 jaar en lid van het verzet,  trachtte tijdens een razzia in Abbegaasterketting ( een gehucht een paar km noordoostelijker van Blauwhuis) in een bootje te vluchten, maar werd tijdens die vlucht door een Duitse kogel vol geraakt. Het was 8 februari 1945. De Duitsers hadden lucht gekregen van onderduikers in boerderijen al daar. Zijn broer Yp moest de stervende dragen. Thuis ontving hij het Heilige Oliesel, wat Reve geraakt zal hebben. De tragische geschiedenis hoorde hij van een buurvrouw, Siuwke Hofmeijer-Rijpma. Gerrit was haar broer.  In de St.Vituskerk ging hij naar de mis en bezocht het graf en aldus kwam het gedicht tot stand, wat een plaats kreeg in Nader tot U.

              

                     

Het hierna volgende gedicht gaat niet over Utrecht als geheel, maar over een specifiek stukje Utrecht, nl. Bemuurde Weerd. En de kenner weet dan wel over welk gedicht ik het heb en wie de dichter is. Ja zeker, het gaat om ‘Utrecht- Bemuurde Weerd’ van J.C.Bloem.

De eerste plaatsnaam in een gedicht is het Veluwse dorpje Hulshorst. eens woonden mijn ouders een tijdje op een camping in de buurt, omdat hun oude huis al verkocht  en het nieuwe nog niet klaar was. Met zijn nog geen 2000 inwoners ligt het ten zuiden van Nunspeet en ten noorden van Harderwijk en Hierden aan de vroegere Zuiderzeestraatweg. Deze weg vormt de grens tussen het zgn. Veluwemassief en de agrarische gronden aan de vroegere Zuiderzee, nu Veluwemeer. Een aantal landgoederen stofferen de omgeving van het dorp, Zoals Barrebos, waar op 18 september 1924 door Theo Holdert een huttenkolonie gesticht werd in de geest van het Walden van Frederik van Eeden. Bekenden als de wiskundige Bertus Brouwer en dichter Herman Gorter vonden er regelmatig onderdak. In de buurt vinden we eveneens Kasteel Sterrenburg, volgens een gevelsteen gebouwd in 1652, maar bronnen wijzen uit dat er al een middeleeuwse voorganger bestond. De bouwer, Johan Coolwagen, liet het oprichten als statussymbool om zich een plaats te verwerven in de Ridderschap van de Veluwe. In 1950 kochten de Norbertijnen van de Abdij van Berne het kasteel en de bijgebouwen. Ze stichtten er een klooster en vormingscentrum en in 1992 een vrouwenklooster. Thans fungeert het als hotel. Hulshorst kent een 19e eeuwse molen en kende Marcel van Dam als bekende inwoner. Elsbeth Etty, de biograaf van zowel Henriëtte Roland Holst en recentelijk van Willem Willink werd in het dorp geboren. En Hulshorst kende een treinstation, tot 1987 in gebruik. En dat speelt de hoofdrol in het gelijknamige gedicht van Gerrit Achterberg.

HULSHORST

Hulshorst, als vergeten ijzer
is uw naam, binnen de dennen
en de bittere coniferen,
roest uw station;
waar de spoortrein naar het noorden
met een godverlaten knars
stilhoudt, niemand uitlaat
niemand inlaat, o minuten,
dat ik hoor het weinig waaien
als een oeroude legende
uit uw bossen: barse bende
rovers, rans en ruw
uit het witte veluwhart.

Het station werd geopend in 1863 en is gebouwd op aandringen van een landheer van een nabijgelegen landgoed. Uit Wikipedia:

Het station gold als het station van de High Society, dit vanwege de aanwezigheid van voorname, al dan niet adellijke families in directe omgeving. De grond was toentertijd eigendom van de familie Van Zanbergens van het landgoed De Essenburg in Hierden. Zij lieten door het bos een grindweg naar het station aanleggen (de Essenburgweg) en hadden een alleen voor hen toegankelijk hekje naar het perron. Ook de burgemeester van Harderwijk, bewoner van Huize Hulshorst, had middels eigen weg en hekje toegang.^[1]

Het stationsgebouw is een uniek Centraalspoorwegstation en is uitgevoerd in de kleinste klasse. Het station ligt tussen Harderwijk en Nunspeet en had tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw ook nog een rangeerspoor ten behoeve van de bosbouw.

De omgeving is zeer bosrijk en dat maakte het station ook uniek. Het station ligt samen met een paar huizen vrij ver van het dorp midden in de bossen. Het scheen bekend te staan als bijzonder geschikt voor een heimelijk rendez-vous van ‘minnende paren’^[1].

Nadat de NCS was opgegaan in de Staatsspoorwegen in 1919 bleef het station bestaan. Ook toen NS in 1938 werd opgericht bleef het station open. Na de Tweede Wereldoorlog moest het station het vooral hebben van vakantiegangers en de NS-Dagtochten, waarbij voor wandelaars in de uitgestrekte bossen routes werden uitgezet.

Het station werd net zoals station Soestduinen maar 1 keer per uur bediend door de stoptreinen Utrecht - Zwolle. Tot midden jaren tachtig was 1 keer per uur Amsterdam - Zwolle en het ander uur 1 keer Utrecht – Zwolle. Dit waren allebei stoptreinen.

Station Hulshorst en station Soestduinen lagen allebei midden in de bossen en waren door geringe reizigersaantallen niet rendabel. De belangrijkste reden voor de sluiting van station Hulshorst was de opening van station Amersfoort Schothorst waardoor er te weinig tijd overbleef voor een stop in Hulshorst. Station Hulshorst werd gesloten op 31 mei1987. Op diezelfde dag werd bij Amersfoort het station Schothorst geopend.

Met deze kennis is het goed om Achterberg gedicht nog eens te lezen. In de bossen als schuilplaats voor ‘barse bende rovers’ ligt m.i. een verwijzing naar al genoemde Barrebos. Het nabijgelegen Hierden is overigens de geboorteplaats van oud-keeper Henk Timmer.