ARTIKEL IN KADER KLEINE RIVIERENSERIE NEDERLANDS DAGBLAD ZOMER 2024

Het shirt van de vijfde klasse zaterdagclub VV de Lauwers symboliseert in de blauwe baan , blauwe broek en blauwe kousen het riviertje dat voor een deel de grens vormt tussen Groningen en Friesland.

Als beek ontspringt het ten zuidoosten van Surhuisterveen. Kent zoveel diverse namen en splitsingen en weer samenvoegingen dat het je duizelt. Vanaf het dubbeldorp Gerkesklooster/Stroobos kun je het met recht De Lauwers noemen, waarna het door Visvliet stroomt, niet ver van Burum  geoormerkt door It Grutte Ear, grondstation voor satelietcommunicatie , vervolgens door Pieterzijl, langs Munnekezijl, door Lauwerzijl om vervolgens bij Zoutkamp uit te komen.

Toch eindigt de Lauwers feitelijk daar niet, want de geul tussen Schiermonnikoog en Rottumerplaat/Rottumeroog heet ook Lauwers. De rivier zet zich dus voort over de Waddenzee.

In oorkonden uit de tijd van Karel de Grote wordt de rivier Laviki/ Lauuichi of Laueke genoemd. Verwant aan het Gothische galaufs  ‘aangenaam’.

De Lauwers kun je  dus vertalen als de liefelijke!  Alhoewel volgens Willem Kloppenburg uit Burum, de kenner van het riviertje en het gebied er om heen, heeft het te maken met het oud-Nederlandse woord voor bos: Loo. Maar toch vooral in het piepkleine dorp Visvliet wanen we in een zeer aangename, bijkans paradijselijke omgeving. Verstild, rijke vogelzang , zacht suizen van de wind, bermen in overmatige bloei, een dorpeling met stokken voor de teelt van peultjes op zijn rug, de eigele gedrongen kerk, een enkel bootje tegen de wal en een planetenroute als hommage aan Eise Eisinga, die hier woonde en een onweerstaanbaar planetarium achterliet in Franeker.

Dan te bedenken dat 1500 jaar geleden  door zware stormen opgezwiept zeewater grote delen van dit gebied wegsloeg en de Lauwerszee  oprukte tot bij Buitenpost. Maar dan doen eb en vloed eeuwenlang erna hun werk, wordt klei aangevoerd en slibt het water dicht tot een nog immer klein riviertje.

Maar wel een belangrijke grensrivier, zoals blijkt het Lex Frisionum uit 790, waar in opdracht van Karel de Grote het gewoonterecht werd vastgelegd. Daarin ook de omvang van het rechtsgebied: van het Zwin tot aan de Wezer, door de Vlie en de Lauwers ( fluvius Laubachi)  in drie delen gescheiden.

De Lauwers scheidde het gebied dat in 734 al tot het Frankische rijk behoorde Westerlauwers Friesland en het gebied dat in 785 bij dat rijk werd ingelijfd Oosterlauwers Friesland. Verondersteld wordt dat Bonifacius in 754  vermoord is door Oostfriezen.

Taalkundig scheidt de Lauwers het oorspronkelijke Westerlauwers Fries van het Oosterlauwers. Van laatst genoemde taal is een restant over in de Duitse gemeente Saterland en vindt  verwantschap in het Schiermonnikoogs. Het Westerlauwers is het nog immer gesproken Fries. Oostelijk van de Lauwers klinken Nedersaksische dialecten.

In het gebied waren monniken actief in kloosters als Galilea en Gerkesklooster, nog voortlevend in het dorp met dezelfde naam. Zeven monniken van staal moeten vanaf komende september de namen gaan dragen van de zeven dorpen langs de rivier, te weten Gerkesklooster-Stroobos, Visvliet, Burum, Pieterzij, Munnekezijl, Lauwerzijl en tot slot Zoutkamp. ‘Grenzeloos genieten aan de Lauwers’ heet de stichting om de ‘Aangename’ uit de vergetelheid te halen en plezier te brengen aan hengelaars, fietsers, natuurliefhebbers en wandelaars.