ARTIKEL IN KADER KLEINE RIVIERENSERIE NEDERLANDS DAGBLAD ZOMER 2024
Je kunt het ook een beek noemen, maar feit is dat hij meandert dat het een aard heeft, een waterslang die nergens in ons land zo kronkelt. Een lust voor oog en hart ook in haar omgeving, zodat terecht stroom en wijde bedding samen bevorderd zijn tot het Nationale Park Drentsche Aa.
De 28 kilometer lange stroom kent velerlei namen alvorens pas op Groninger grondgebied Drentsche Aa te gaan heten. In Drenthe begint hij waar Anreeperdiep en Amerdiep samenkomen en daarna verschiet hij om de haverklap van naam: Deurzerdiep, Loonerdiep door het idyllische dorpje Loon, Taarlosche Diep, Oudemolensche Diep, Schipborgsche Diep en het Westerdiep. Aan haar oever troffen we twee vriendelijke pubers die op voorns visten en geen idee hadden in welk diep. Snoeken gingen de twee vrienden van 14 en 15 ook op z’n tijd op die prachtige verstolen plek in een bocht van de meanderkoning.
Als het z’n bekende naam krijgt is het tevens grensrivier tussen Groningen en Friesland. Middels een geleider stroomt het onder het Noord-Willemskanaal door en mondt uit bij het Friesche Veen, dat zelf weer uitmondt in bovengenoemd kanaal.
Straatnamen in Groningen als Hoger der Aa en Lage der Aa, de A-straat, de A-weg, de A-brug als mede de naam van de Der Aa-kerk getuigen van een stromen in vroeger eeuwen door de noordelijkste stad van ons land. Waarbij die Aa tenslotte ten zuiden van Adorp in de Hunze uitstroomde.
De naam Aa – net als Ee – betekent simpel stroom of water. Meerdere Ees en Aas zijn in ons land te vinden. In deze serie volgt nog de Dokkumer Ee. De Drentsche Aa ontstond in de overgangsperiode tussen het koude Saalien, de voorlaatste ijstijd en het warmere Eemien, qua klimaat vergelijkbaar met het huidige Holoceen.
Een nationaal park kent doorgaans de status van de natuur als leidend boven andere functies. Het Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa kent een bredere doelstelling. Behalve natuur en landschap zijn ook landbouw en leefbaarheid belangrijke topics. Het landschap is in de laatste 150 jaar nauwelijks veranderd, zo ook de loop van de beek over de Hondsrug niet. Van ruilverkaveling was na de oorlog nauwelijks sprake. De karakteristieke houtwallen bleven behouden, een aantal heidevelden werden niet ontgonnen, essen, de hoger gelegen akkers, behielden hun kleinschalige omvang. En de typisch Saksische boerderijen maken het idyllische plaatje compleet. In 2005 werd dit best geconserveerde beek- en esdorpenlandschap van West-Europa samen met het Limburgse Geuldal uitgeroepen tot het mooiste landschap van ons land.
Een van die esdorpen is Anloo, een parel met nog geen 400 inwoners. De romaanse Magnuskerk, grotendeels opgetrokken uit tufsteen is de 11e eeuwse opvolger van een houten godshuis en geldt als oudste van heel Drenthe. Het kerkje met mysterieuze crypte van zwerfkeien telt drie orgels, waaronder het huisorgel van Jelle Zijlstra, die vaak in het kerkje kwam en er verliefd op was. Ook voor ons liefde op het eerste gezicht. Om hier te mogen preken en te laten zingen, kan niet anders dan een feest zijn. En dan het liefst op of rond 19 augustus, waar dan traditiegetrouw een 17e eeuwse rechtszitting, de zgn. etstoel wordt nagespeeld.
Rutger Kopland die dicht bij de beek woonde bezong het in het gedicht Drentsche A. Daaruit:
‘Morgens aan de rivier, morgens
waarin
hij nog lijkt te overwegen
waarheen hij die dag
weer zal gaan’.