JULI 2021

Het dorp is ontstaan op een terp, die werd opgeworpen toen het veengebied verwaterde. De plaats zou een tijdje verlaten zijn geweest door het opdrogen en de inpoldering van de Middelzee.

In 1221 werd de plaats vermeld als Everwerth, in 1329 als Ewerwert, in 1403 als Joerwert, in 1417 als jorwerth, in 1482 als Jourwaert en in 1505 als Jorwerdt. De plaatsnaam verwijst waarschijnlijk naar een hoogte (werth), bewoond door de persoon Ever.

Volgens de dorpswebsite zou de oudste naam Everwirdt zijn en zou die niet verwijzen naar een persoon, maar naar het everzwijn (Ever(t)), een totemdier van Freyr, een van de goden die de Friezen in het verleden vereerden.

Tot de gemeentelijke herindeling in 1984 maakte Jorwerd deel uit van de voormalige gemeente Baarderadeel en daarna tot 1 januari 2018 behoorde het dorp tot de gemeente Littenseradeel. Sinds 1991 is de officiële naam het Friestalige Jorwert.

De kerk van Jorwerd is een oude kerk die ten dele uit tufsteen is opgetrokken. Het schip is vroeg-12e-eeuws. Tijdens de restauratiewerkzaamheden in 1951 stortte de toren in elkaar. Dankzij een actie, waaraan de traditionele openluchtspelen in de notaristuin zijn te danken, kon de toren worden herbouwd

Sinds enkele jaren kerkt de oudkatholieke kerk weer met een tweewekelijkse dienst in de historische kerk, waarbij de kerkgangers uit de wijde omgeving komen. Het is de enige kerk van de oudkatholieke kerk in heel Friesland.

Het dorp verkreeg buiten Friesland bekendheid door het boek Hoe God verdween uit Jorwerd (1996) van Geert Mak. Maar ook de schrijver Slauerhoff verbleef een tijd in Jorwerd, bij de domineesfamilie Hille Ris Lambers. Hij had sterke gevoelens voor een van de dochters en dit komt ook in zijn werk naar voren.

Jorwerd ten tijde van de Tweede Wereldoorlog wordt beschreven in Nachtboek van een kerkuil, gebaseerd op het dagboek en de herinneringen van dominee Bas Van Gelder (1909 – 1993), die er in die periode predikant was. Hij gaf het in 1990 in eigen beheer uit. Een herdruk bij de Friese Pers Boekerij verscheen in 2014 met een voorwoord van Geert Mak.

LIONS

Lions is net als de omringende plaatsen ontstaan op een terp, die inmiddels grotendeels is afgegraven. In 13e eeuw werd de plaats vermeld als Leonghem, in 1438 als Lyons, in 1440 als Lyowens, in 1482 als Lyoens en in 1505 als Lions. De plaatsnaam wijst op de woonplaats (heem/um) van een zekere Lieuwe.

Kerk

[bewerken | brontekst bewerken]

De Catharinakerk dateert uit de 14e eeuw. De eenbeukige was oorspronkelijk gewijd aan Catharina van Alexandrië. Er worden geen kerkdiensten gehouden, het gebouw wordt voor culturele activiteiten gebruikt.

Bijnaam voor de inwoners

[bewerken | brontekst bewerken]

De bewoners van Lions worden wynhûnen (windhonden) genoemd. De spreekwoordelijke katten wonen in Baard. Deze schimpnamen komen voort uit een oude rivaliteit tussen de twee dorpen.

HILAARD

Hijlaard is oorspronkelijk ontstaan op een terp en had lang een open structuur, maar in de 19e en 20ste eeuw is het dorp verdicht.

In 1329 werd de plaats vermeld als Elawerth, in 1469 als Elaerd, in 1482 als Eylaart en in 1505 als Hylaerd. De plaatsnaam verwijst waarschijnlijk naar een bewoonde hoogte (werth) van de persoon Ele.

Hijlaard maakte deel uit van de gemeente Baarderadeel tot deze gemeente per 1 januari 1984 opging in de nieuwe gemeente Littenseradeel. Per 1 januari 2018 maken de “Hilaarder prommen” deel uit van de gemeente Leeuwarden. In 1991 werd de officiële naam gewijzigd in het Friestalige Hilaard.

De oudste kerk van het dorp is de Johannes de Doperkerk. De kerk kent een 13e-eeuwse toren waarbij opvalt dat er zowel een zadeldak als ook een klokgevel te zien is. De kerk zelf dateert uit de 15e of 16e eeuw. De gotische eenbeukige kerk was oorspronkelijk gewijd was aan Johannes de Doper.

In het voorportaal is er een oorlogsmonument voor 13 onderduikers die tijdens de Tweede Wereldoorlog in de kerktoren waren verborgen. Bij de kerk ligt verder een grafmonument uit 1656 voor Hobbe van Aylva en Frouck van Aylva.

De andere kerk is de Paulus van Thebe, dit was gereformeerde kerk uit 1888. Deze kerk heeft van 1984 tot 2000 geen dienst gedaan, maar in 2000 is de kerk in gebruik genomen door de Koptisch Orthodoxe Kerk.